چکیده: در حالیکه توریسم درمانی دربسیاری از کشورها نقش مهمی در ارز آوری دارد و هر ساله 40تا50 میلیارد دلار درآمد ارزی از طریق توریسم درمانی عاید کشورهای اروپایی و آمریکا می شود اما در ایران این صنعت جایگاه خود را باز نیافته و گامهای نخستین را طی می کند در حقیقت در سال 82 برای اولین بار توریسم درمانی در گردشگری ایران  از سوی وزارت بهداشت مورد توجه قرار گرفت؛البته وزارت بهداشت بیشتر با هدف اشتغال زایی برای دانش آموختگان پزشکی به این مبحث پرداخت ونه رونق توریسم درمانی ،اما کم کم از سال83 و درست پس از ادغام میراث فرهنگی و سازمان ایران گردی و جهان گردی توریسم درمانی به صورت مستقل در ایران ایجاد شد ودولت ایران بر اساس برنامه ریزی های خود باید تا پایان برنامه چهارم توسعه 30درصد از نیازهای درمانی و بهداشتی کشور را از طریق صدور کالا، خدمات پزشکی و توریسم درمانی فراهم کند.
واژه های کلیدی: توریسم درمانی ،اشتغال زایی،جهان گردی، ارز آوری

مقدمه:
تعریف توریسم درمانی:شامل افراد و گروههایی است که برای استفاده از تغییرات آب و
هوا،با اهداف پزشکی و درمانی  همچون استفاده از آب های معدنی،گذراندن دوران
نقاهت،معالجه و نظایر آن اقدام به مسافرت می کنند.
اما در میان تعریف های سازمان جهانی گردشگری ،اصطلاحات دیگری هم وجود داردکه دامنه
گردشگری سلامت را گسترده تر می کند .
یکی از همین واژه هاست. که به مسافرت توریست          (wellness tourism)  گردشگری
تندرستی
به دهکده های سلا مت و مناطق دارای چشمه های آب معدنی و آب گرم (اسپاها ) اشاره می
کند. در این نوع سفر توریست برای رهایی از تنش های زندگی رورمره و تجدید قوا بدون
مداخله و نظارت پزشکی راهی سفر می شود معمولا این توریست ها بیماری جسمی مشخصی
ندارند و بیشتر در پی بهره مندی از
طبیعت شفا بخش مناطق دیگر هستند. هم به معنای مسافرت توریست به منظور استفاده از
منابع
گردشگری درمانی طبیعی (آب های معدنی ،نمک،لجن،غیره)است. (curative tourism)
که معمولا برای درمان برخی بیماری ها یا گذراندن دوران نقاهت تحت نظارت و مداخله
پزشکی صورت می گیرد.
است. مسافرت به منظور (medical tourism) نوع دیگری از گردشگری سلامت گردشگری پزشکی
درمان بیماری های جسمی یا انجام نوعی از عمل های جراحی تحت نظارت پزشکان در
بیمارستان ها
و

 

مراکز درمانی را گردشگری پزشکی گویند.در این نوع از گرشگری سلامت،بیمار ممکن است پس

از درمان و معالجه نیازمند استفاده از فضاها و خدمات گردشگری درمانی (مانند آب گرم
ها)باشد که در این
.(tabyan.net) صورت ممکن است گردشگری او با سفربه نقاطی که این امکانات را دارند
تکمیل شود
پتانسیل های گردشگری سلامت در ایران:
ایران از نظر جاذبه های گردشگری،طبیعی،آب و هوا و باستانی جز 10 کشور برتر جهان
است. ولی از بازار توریسم سهمی شاخص نبرده است این در حالی است که از توریسم درمانی

به عنوان صنعت سوم جهان نام برده می شود و برخی کشورها نظیر اسپانیا از طریق این
صنعت امرار معاش می کنند .
امروزه با صنعتی شدن کشورها وبروز دردهای مختلف در روح وبدن انسان ها و روی آوردن
به عمل های جراحی زیبایی به صورت چشم گیر،بحث توریسم درمانی یکی از بخش های روبه
رشد صنعت گردشگری در جهان و ایران به شمار می اید با این وجود در کشورمان این دغدغه

وجود دارد که آیا این بخش از توریست به شکوفایی می رسد یا علی رغم تشکیلاتی که برای

آن در نظر گرفته شده است فراموش می شود؟
در زمینه توریست درمانی و جذب گردشگران سلامت همواره باید به چهار آیتم اساسی در
این زمینه توجه داشت. توانمندی های شاغلان حرفه پزشکی،تکنولوژی های روز و استاندارد

های جهانی، اقتصاد درمان و هزینه های درمانی ،و مقررات داخلی کشور ها از عوامل مهم
گردشگر سلامت هستند .
ایران در هر چهار مورد ذکر شده نسبت   به کشورهای همسایه وخاور میانه از توانمندی
های بهتری برخوردار است.که باید نهایت استفاده از پتانسیل موجود کرد . اما متاسفانه

تبلیغات مناسبی برای شناسایی توانمندی های پزشکی و گردشگری ایران در خارج صورت
نگرفته است و رسانه های دولتی و سفارت خانه ها در این زمینه نقش موثری دارند.
امروزه صنعت توریسم درمانی در جهان بالاتر از صنایع نفت وطلا قرار دارد .کم هزینه و

پر درامد است.در بخش توریسم درمانی فقط به جذب گردشگر توجه نمی شود بلکه فراتر از
آن می تواند موقعیت و جایگاه ایران را از نظر علمی ،سیاسی ،اجتماعی و منطقه ای
تقویت کند.امروزه در سایه رشد انفجاری هزینه های درمانی،بسیاری از بیماران کشورهای
توسعه یافته ،به استفاده از خدمات پزشکی

.(aftabir.com) کشورهای درحال توسعه چشم دوخته اند
از جمله رقبای ایران در امر توریسم درمانی در منطقه می توان به کشورهای
هند،سنگاپور، اردن، مالزی،ترکیه ،دبی و کشورهای تازه استقلال یافته حواشی دریای
مازندران و روسیه سفید اشاره کرد. که برای جذب بیماران کشورهای آسیایی و حتی جهان
در حال برنامه ریزی می باشند در میان کشورهای ذکر شده هند پیش قراول صنعت توریسم
درمانی آسیاست کشور هندوستان به دلیل داشتن پزشکان آموزش دیده و هزینه های پایین
بیمارستان های خود،یکی از مقاصد مهم توریسم درمانی به شمار می آید

خواهان در انحصار گرفتن بازار (health care city) رهبران دبی نیز با ساخت شهر
درمانی
خاورمیانه هستند .اما باتمامی این تفاسیر کشور چهار فصل ایران دارای ظرفیت ها و
جاذبه

های طبیعی فراوان است به طوری که هر یک از آنها به تنهایی می تواند گردشگران زیادی
را به خود جذب کند واین مستلزم برنامه ریزی و مدیریت استراتژیک(برای دستیابی به
اهداف بلند مدت)در این بخش
است.

 

می باشد.                           sowt یکی از ابزارهای مورد استفاده جهت مدیریت
استراتژیک آنالیز
: نقاط قوت Strength
: نقاط ضعف weakness
فرصت ها:opportunity
: تهدید هاthreats
نقطه قوت:نقطه قوت در یک سازمان یک کاربرد موفق از یک شایستگی یا بهره برداری از یک

عامل کلیدی در جهت توسعه رقابت پذیری شرکت می باشد .
نقطه ضعف:نقطه ضعف یک سازمان یک کاربرد نا موفق از یک شایستگی یا عدم بهره برداری
از یک عامل کلیدی که رقابت پذیری شرکت را کاهش می دهد.
فرصت:یک فرصت یک حالت خارجی است که می توتند به صورت مثبت بر پارامتر های عملکردی
شرکت تاثیر گذاشته و مزیت رقابتی که ایجاد کننده اقدامات مثبت در زمان مناسب است را

بهبود دهد.
تهدید: یک تهدید یک حالت خارجی است که می تواند به صورت منفی بر پارامتر های
عملکردی شرکت تاثیر گذاشته و مزیت رقابتی که ایجاد کننده اقدامات مثبت در زمان
مناسب است را کاهش دهد.
-نقاط قوت و ضعف از جمله عوامل داخلی هستند نقاط قوت و ضعف با مقایسه عملکرد گذشته
و حال ویا مقایسه با متوسط صنعت و مقایسه رقبا تعیین می شود(عوامل داخلی عواملی
هستند که مربوط به درون سازمانها هستند و بر خلاف عوامل خارجی تا حدود زیادی در
کنترل مدیریت سازمان هستند )
- فرصت ها وتهدیدها ازجمله عواملی هستند که از محیط خارج بر سازمان اثر می گذارند(
مانندرقبا ، نهاد های دولتی،اتحادیه های تجاری ،...)
:هف از این استراتژی ها این است که سازمان با بهره برداری از فرصت های Woاستراتژی
موجود در محیط داخل بکوشد نقاط ضعف داخلی را بهبود ببخشد .در این حالت سازمان به
دلیل داشتن ضعف داخلی  نمی تواند از این فرصت های بدست آمده بهره برداری نماید .
شرکت هابا اجرای این استراتژی ها می کوشند با استفاده از نقاط قوت خود اثرات:st
استراتژی های
                                                               ناشی از تهدیدات
موجود را کاهش داده یا آنها را از بین ببرد.
:سازمانهایی که این استراتژی را بکار می گیرند حالت تدافعی به خود می گیرند
.Wtاستراتژی های
و هد ف از این استراتژی کم کردن نقاط ضعف داخلی و پرهیز از تهدیدات ناشی از محیط
خارجی است(استراتژی های کاهش یا واگذاری)

:در قالب این این استراتژ ی ها سازمان با استفاده از نقاط قوت داخلی می کوشد
Soاستراتژی های

از فرصت های خارجی بهره برداری نماید و با بهره گیری از نقاط قوت،فرصت ها را به حد
اکثر

استفاده می کنندWo ،st ،wt برساند. معمولا سازمانها برای رسیدن به چنین موقعیتی از
استراتژی های  استفاده نمایند. so تا بدانجا برسند که بتواببد از استراتژی های
نقاط ضعف می بایست تحت کنترل بوده تا تبدیل به نقط قوت شوند تهدید:swot نتیجه گیری
از آنالیز

ها می بایست تبدیل به فرصت ها شوند و نقاط قوت با فرصت های بیرونی همسو
شوند(دستنامه برنامه ریزی استراتژیک –اعرابی )
وتوریسم سلامت ایران: sowtآنالیز
قوت:یکی از جاذبه ها و امتیازات ایران برای توریسم درمانی در حوزه آب درمانی است
،به طوری که در حال حاظر بیش از 1000 چشمه آب معدنی شناسایی شده است که با توسعه
زیرساخت های گردشگری در این مناطق می توان گامی بلند در این صنعت برداشت .قیمت
ارزان خدمات پزشکی به نسبت دیگر کشورهای منطقه از جمله دیگر مزایای ایران برای
فعالیت در حوزه توریسم درمانی محسوب می شود . (روزنامه ابتکار ،روزنامه صبح ایران)
ضعف: با توجه به اینکه بیمارستانها و مراکز درمانی درحال  حاظر موظف نیستند آمار
دقیقی از توریست هایی که برای معالجه به آنها مراجعه کنند به وزارت بهداشت اعلام
کنند آمار دقیقی در دست نیست تا بتوان برای بهبود آن برنامه ریزی کرد (روزنامه
ابتکار ،روزنامه صبح ایران)
فرصت:نزدیک بودن به کشور های حوزه خلیج فارس ،هم مرز بودن با کشورهای افغانستان و
عراق که به لحاظ پزشکی نیازمند سایر کشورها هستند ،راهیابی به بازار اروپا از طریق
ترکیه و کشور های حوزه دریای مازندران فرصت ویژه ای است برای سرزمینمان ایران .
تهدید:بزرگترین تهدید سوء تبلیغاتی است که از طریق دشمنان کشور صورت می گیرد و از
سویی دیگر سوء استفاده دلالان از بازار توریسم درمانی (بردن توریست به مراکز درمانی

بی کیفیت ،هزینه های غیر واقعی درمان و...)
نتیجه گیری: ایران دارای ظرفیت های متعددی جهت جذب توریسم سلامت است که از جمله
آنها می توان به چشمه های آب معدنی و گرم در اکثر استانهای کشور ،مناطق کویری در قم

،بخشهای درمان ناباروری در یزد ، دندان پزشکی ،مراکز دیالیز،جراحی های قلب و
پلاستیک و چشم در تهران ،شیراز، مشهد اشاره نمود .حال چگونه می توان با مدیریت
استراتژیک این نقاط قوت را به فرصت تبدیل کردو نقاط ضعف و تهدید ها را به حد اقل
رساند و در نهایت به فرصت تبدیل کرد؟
در پاسخ به سوال فوق اولین گام تغییر نگرش است خصوصا در دولت مردان که تنها به
ذخایر نفت وگاز به عنوان منابع در امد کشور ننگرند زیرا این صنعت نو ظهور با هزینه
ای کم ،سودی سرشار روانه کشور خواهد کرد .در گام بعد با توجه به اینکه چندین استان
کشور مستعد توریسم سلامت هستند می توان هر منطقه جغرافیایی از کشور را به یک قطب
قوی و فعال توریسم سلامت تبدیل کرد .
در شمال کشور استانهای گیلان (چشمه آب گرم ماست خور رودبار )استان گلستان(چشمه آب
گرم روستای زیارت )استان اردبیل (چشمه آب گرم سرعین) و داشتن چندین و چند چشمه آب
گرم و معدنی دیگر که قابلیت درمانی دارند می توانند به یک قطب قوی تبدیل شوند و
بازار مناسبی برای کشورهای حوزه دریای مازندران و سایر کشورهایی که از آن طریق وارد

کشور می شوند باشد .

استانهای اذربایجان شرقی و غربی با داشتن چشمه های آب گرم فراوان و مجاورت با
دریاچه ارومیه می توانند قطبی دیگر باشند و بازاری مناسب برای کشورهای حوزه قفقاز و

ترکیه. در شرق کشور استان خراسان رضوی با داشتن بیمارستان های مجهز و خوب ،وجود
بارگاه نورانی امام رضا(علیه السلام) در کنار استانهای خراسان جنوبی(چشمه آب گرم
لوت،آب گرم ابراهیم رضا) و خراسان شمالی (چشمه آب گرم ایوب پیغمبر،مهمانک و...)می
تواند پذیرای شیعیان جهان و کشور های افغانستان و پاکستان باشد.
استان تهران به خاطر داشتن امکانات پزشکی بیشتر نسبت به سایر استان های کشور و هم
جواری اش با استان قزوین که دارای یکی از بهترین چشمه های آب گرم (شهر آب گرم ) است

می تواند قطب هدف بسیاری از توریست های سلامت باشد .
در مرکز کشور شهر یزد دارای یکی از بهترین مراکز ناباروری (مرکز تحقیقات نا باروری
دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی)است که این مرکز از سوی وزارت بهداشت به عنوان قطب
علمی ناباروری شناخته شده است (سایت تخصصی خبرو مطبوعات مهر) در کنار چشمه آب گرم
مرتضی علی (چشمه جوشان با دو نوع آب سرد و گرم در دل کویر ایران زمین) که از جاذبه
های گردشگری در استان یزد است قطب بی نظیر دیگری است برای توریسم سلامت این مرزو
بوم. و امادر جنوب کشور، شهر شیراز با سابقه تاریخی دیرینه اش برای بیشتر توریست
های جهان که به ایران سفر کرده اند شناخته شده است وجود بیمارستانهای مجهز و مطابق
با استانداردهای جهانی و پزشکان ماهر در بیشتر شاخه های علم پزشکی ،رشته هایی چون
چشم پزشکی (بیمارستان دکتر خدادوست)،جراحی های زیبایی ،قلب ،فک و صورت و...  شیراز
را به گفته وزیر اسبق بهداشت(دکتر لنکرانی)پیش قراول توریست درمانی پزشکی کشور کرده

است (روزنامه ابتکار)همجواری استان فارس با استان هرمزگان که دارای چشمه های آب گرم

فراوانی (چشمه آب گرم گنو) است این استان را تبدیل به قطب هدف اکثر توریست های
کشورهای حوزه خلیج فارس کرده است.

در این بازار نو ظهور اما داغ، پیروزی از آن کشورهایی خواهد بود که بتوانند شعا ر
توریسم سلامت در دنیارابه خوبی به مرحله اجرا دراورند وان شعارچیزی نیست جز،
امکانات در حدکشورهای جهان اول، قیمت ها در حد کشورهای جهان سوم .
با توجه به اینکه در بسیاری از کشورهای جهان (مانند انگلستان،استرالیا) انجام عمل
هایی مانند جراحی زیبایی ،دندان پزشکی ،...از مزایای بیمه برخوردار نیستند. هزینه
های زیاد از سویی و از سوی دیگر زمان انتظار طولانی ،باعث می شود افراد زیادی در
سفر های توریستی خود از این خدمات نیز بهره ببرند. حال اگر کشوری در این بین مثلا
خدمات دندان پزشکی را ارزان تر (یا حتی مجانی)انجام دهد و یا سایر عمل های جراحی
بدون زمان انتظار صورت گیرد وتسهیلات وامکانات لازم را فراهم آورد (از فن آوری های
روز دنیا در حوزه پزشکی و قوانین بیمه ای که مطابق با استانداردهای جهانی و مورد
تایید کمپانی های معتبر بیمه هستند استفاده کند)و برنامه های بازاریابی برای جذب
توریست سلامت را مد نظر بگیرد و امکان مراقبت های پس از درمان در آن کشور وجود
داشته باشد ،آیا کشور، مقصد توریست های  سلامت نخواهد بود؟

اگر پاسخ کشور ما به این سوال مثبت باشد گوی رقابت را از رقبا خواهد ربود در غیر
اینصورت ایران با داشتن تمامی استعدادهای ذکر شده باز هم از بازندگان صنعت توریسم
خواهد بود و این یعنی از دست دادن یک سرمایه ملی،ازدست دادن هزاران شغل وازجهاتی از

دست دادن وجه سیاسی،علمی ومنطقه ای پس مدیران امروز به هوش باشید که میان برنده و
بازنده بودن در این صنعت نو ظهور تنها به اندازه یک واژه فاصله است و آن هم غفلت.