تبدیل شدن تجارت الکترونیک به یک مزیت رقابتی و به عاملی که سازمانها و کشورها برای تداوم حیات خود نیازمند توسعه و استفاده از آن هستند و اهمیت و تاثیر فن آوری اطلاعات بر کلیه امور به عنوان یکی از محورهای اساسی رشد توسعه در عصر جدید، کشورها را بر آن داشته تا با نگرش و برنامه ریزی دقیق و وسیع به بررسی این دو عامل بپردازند. در این مقاله سعی بر این بوده که ایندو مورد در کشور آلمان به طور مختصر و مفید بررسی گردد.

کشور آلمان با بیش از هفتاد و دو میلیون نفر جمعیت و مساحتی حدود 357039 کیلومترمربع یکی از بزرگترین کشورهای اروپا است. کشور آلمان در نیمکره شمالی و در اروپای مرکزی واقع است و با کشورهای دانمارک، هلند ، بلژیک، لوکزامبرگ، فرانسه، سویس، اتریش، چک و لهسان همسایه است . زبان رسمی کشور زبان آلمانی و مذهب آن دین مسیح (در بین 8/92% مردم ) می باشد.اقتصاد آلمان سومین مقام را در دنیا دراد و سپرده های آن 1/4 تولید ناخالص داخلی اروپاست. آلمان بزرگترین شریک تجاری ایران و آمریکا و پنجمین شریک تجاری اروپا است. رشد قوی اقتصاد آلمان پس از جنگ یکی از بالاترین استانداردهای سطح زندگی درجهان را برای شهروندان آلمانی مهیا کرده است . (ثنارای، راهکارهای توسعه صادرات نرم اافزار به آلمان)

● وضعیت مخابرات و ارتباطات

آلمان بزرگترین بازار مخابراتی در اروپاست و از نظر جهانی در مقام سوم قرار دارد، این کشور با داشتن 2/82 میلیون سکنه، به ازای هر 100 سکنه خود 2/55 خط تلفن دارد. حدود10% تمامی خانوارها از خدمات موبایل استفاده میکند و 49% از ارتباط ها تلویزیونی کابل برخوردارند، در اول ژانویه 1998 شرکت (DTAG) Deutsche Telecom AG یعنی PTT سابق، انحصار خود را در این زمینه از دست داد. بعد از آزادسازی بخش ارتباطات در آلمان، بازار ارتباطات از راه دور جهت تبدیل به محیطی کاملا آزاد و رقابتی بدنبال دستور اتحادیه اروپا (مبنی بر آزادسازی بازارهای ارتباط راه دور برای اروپا) جنبه قانونی پیدا کرد. کارشناسان بر این باورند که سهم بازار DTAG از حدود 90 درصد در سال 1996 به 60 درصد در سال 2002 کاهش یافته است. علیرغم این واقعیت کلیه شرکتها ناچار به امضای پیمانهای ارتباطی با DTAG هستند، لازم به ذکر است که DTAGصاحب انحصار قبلی و تنها رهبر در صنعت شبکه با پوشش کامل کشور و ایجاد بیش از 44 میلیون ارتباطات تلفنی در بین خانواده های آلمانی است. ارتباطات موبایل نیز یکی دیگر از بخشهای اقتصادی آلمان است که سریعترین رشد را دارد. (همان منبع ،صفحه 8)

از آنجا که بازار ارتباطات موبایل دارای رقابت باز است، 5/7 درصد جمعیت آلمان به شکبه های موبایل D2,D1 ( دو شبکه دیجیتالی MH21800GSM ) و C-net آنالوگ دسترسی دارند. ارتباط بین کشوری نیز از طریق Intelsat (سازمان بین المللی ماهواره مخابراتی) بر قرار می باشد. کشور آلمان بخصوص در بخش شرقی دارای یکی از مدرنترین و پیشرفته ترین شبکه های سراسری فیبرنوری است . از آنجاییکه یکی از موارد بسیار مهم مورد نظر کشورها سرعت در انجام فعالیتها از طریق اینترنت می باشد، آلمان نیز برروی مخابره سریعتر اطلاعات کار میکند . مثلا 1/2 ارتباط تلفنی در آلمان از طریق ISDN است و ADSL که آلمان در حال حاضر بر روی آن کار می کند 100 برابر سریعتر از ISDN می باشد.

کاربران امروزه به تعداد محدودی از شرکتهای ارایه دهنده خدمات online گرایش دارند. به عنوان مثال 97 درصد مردم آلمان T-online را می شناسند و از هر پنج بزرگسال یک نفر درباره خدمات Telecomm اطلاعات کافی دارد. شرکت Deutsche Telecomm AGبزرگترین ارایه کننده خدمات اینترنتی آلمان می باشد و از شهرت خوبی برخوردار است. بر اساس ارزیابیهای عمومی،CompuServe در مقام دوم و شرکت A01-Bertel Sman در مقام سوم قرار دارد.

● تجارت الکترونیک در آلمان و سهم آن در اروپا و جهان

برطبق مطالعات و پژوهشهای صورت گرفته توسط موسسه تحقیقاتی Forrester، درآمد کل حاصل از تجارت الکترونیکی در کل دنیا در سال 2002 بیش از 500 میلیارد دلار بوده است. که 108 میلیارد از این رقم مربوط به ایالات متحده و 20 میلیون آن مربوط به کشور آلمان بوده است. پیش بینی می شود که آلمان در ظرف 2 سال آینده بزرگترین و مهمترین بازار تجارت الکترونیک را در اروپا داشته باشد. یعنی سهم آلمان از تجارت الکترونیک در اروپا 25 درصد و بعد از آن به ترتیب، بریتانیا 20 درصد، فرانسه 13 درصد و کشورهای اسکاندیناوی 10 درصد خواهد بود.(empirica report,2001)

الگوی B2B مهمترین الگوی تجارت الکترونیک در آلمان است. تقریباً می توان گفت سهم بخش B2B (65 درصد) از درآمد فروش online دو برابر سهم بخش B2C (35 درصد) است. پیش بینی می شود که B2C در اروپا در آینده نزدیک حجم بالاتر و قابل توجهی را به خود اختصاص می دهد. بر اساس مطالعات موسسه تحقیقاتی Frost Sullivan ، درسال 2004 سهم فروش از طریق B2C نسبت به این سهم از طریق B2B بیشتر خواهد شد.

بعضی از مطالعات بر نقش مهم بازار آلمان برآینده تجارت الکترونیک در اروپا تاکید دارند. EITO 1 (ارزیابان فن آوری اطلاعات در اروپا) در یکی از گزارشهای خود به میزان سرمایه گذاری در تجارت الکترونیک پرداخته است. در سال 2002 مجموع این سرمایه گذاری ها در تجارت الکترونیک به یش از 72/4 میلیارد مارک در آلمان و 17/4 میلیارد مارک در بریتانیا و 45/1میلیارد مارک در فرانسه خواهد رسید. استفاده از اینترنت، پست الکترونیکی و تعداد وب سایت ها، عاملی است که می توان از آن به عنوان پیش نیاز انجام تجارت الکترونیک نام برد. دسترسی به اینترنت در میان سازمانهای آلمانی 67 درصد می باشد که این آمار در سال 2001 به 89 درصد رسیده است. لازم به ذکر است که این رقم حتی از رقم دسترسی به اینترنت در سازمانهای آمریکایی و انگلیسی نیز بیشتر می باشد. یطور کلی فرایند گسترش استفاده از اینترنت درآلمان درسال 1999 تا 2001 درمقایسه با آمریکا و انگلیس سریعتر بوده است. تقریباً 86 درصد از سازمانهای آلمانی در سال 2001 از پست الکترونیک استفاده کرده اند. در همین سال میزان استفاده از پست الکترونیک در میان شرکتهای انگلیسی و آمریکایی به ترتیب 82 درصد و 84 درصد بوده است.همچنین بر اساس آماری دیگر در آلمان 62 درصد از سازمانها وب سایت دارند که درمقایسه با سایر کشورهای تحت بررسی، بیشترین رشد را نسبت به سال 1999 داشته است.(آلمان بعد از فنلاند بیشترین تعداد سایت را در میان کشورهای تحت بررسی داراست)

● دلایل اصلی تمایل شرکتهای آلمانی به تجارت الکترونیک

مهمترین هدف را در این زمینه می توان هدف بازارگرایی دانست. اکثر سازمانها دلیل تمایل خود به تجارت الکترونیک را گسترش بازار فروش محصولات خود می دانند. سازمانها با تخمینی از وضعیت کنونی و آینده بازار در می یابند که برای تداوم بقا در چرخه تجارت داخلی وخارجی نیازمند استفاده از تجارت الکترونیک می باشند. علاوه بر اهداف و استراتژیهای فعال1 (منظور از استراتژی فعال استراژی است که بر مبنای آن باید بطرف جلو حرکت کرد و نقشی فعال داشت، نه اینکه در مقابل عوامل و تهدیدات محیطی عکس العمل نشان داد و بنوعی وضعیت موجود را ثایت نگه داشت)، دلیل اصلی دیگر برای تمایل به تجارت الکترونیک پاسخگویی به تقاضای مشتریان است. برخی از دلایل تمایل شرکتها به تجارت الکترونیک همراه با درصدهای آنها بترتیب نمودار زیر می باشد.

Source:karester et al.,2001,"status qou and development perspective of e-commerce hn germany europandUSA",empirica report

● فروش الکترونیکی

درصد شرکتهای آلمانی که فروش الکترونیکی دارند، تقریباً برابر با کشورهای آمریکا و بریتانیا است. تقریباً 20 درصد از شرکتهای آلمانی فروش الکترونیکی دارند. در این زمینه دانمارک بالاترین میزان فروش الکترونیکی در میان شرکتها را به خود اختصاص داده است.

● B2BوB2Cدرمیان شر?ت ها? آلمان?

آلمان یکی از رهبران تجارت الکترونیک با الگوی B2B در دنیا است.23 درصد از سازمانهایی که در آلمان تجارت الکترونیک دارند، حداقل 5 درصد فروش خود را به صورت online انجام داده اند. این رقم نشان می دهد که آلمان در میان کشورهای اروپایی، مقام اول را در فروش online داشته است. لازم به ذکر است که در ایالات متحده آمریکا 30 درصد از شرکتها حداقل 5 درصد از فروش خود را به طریق الکرونیکی انجام داده اند. در سال 2001 حجم تجارت الکترونیکی با الگوی B2B در آلمان بسیار بالا بوده است، به طوری که آلمان در میان کشورهای تحت بررسی در مقام اول قرار گرفته و حتی ایالات متحده آمریکا را نیز پشت سر گذاشته است.

Source: Karester et al., 2001,"status qou and development perspective of e-commerce in Germany Europe and USA", empirica report

● بانکداری الکترونیکی در آلمان

منظور از بانکداری الکترونیکی، انتقال پول و یا بازیافت اطلاعات از یک بانک با استفاده از خدمات online است. بانکداری online به عنوان یکی از فعالیتهای مهم در تجارت الکترونیک مطرح است. تقریباً 10 درصد از اروپاییان قبلاً از خدمات بانکداری online استفاده کرده اند. البته در آلمان این رقم کمی کمتر از 10 درصد می باشد که در سال 2001 این رقم به 12 درصد رسید.

● سیاستگذاری کشور آلمان در ارتباط با فناوری اطلاعات

بطورکلی سیاست گذاری و تعیین خط مشی های فنآوری اطلاعات در آلمان برعهده دو وزارتخانه این کشور به نام های "وزارت آموزش و پرورش و تحقیق"(BMBF) و "وزارت اقتصاد و فنآوری" (BMWI) است1 که در ادامه هر یک بطور خلاصه تشریح می گردد.

▪ وزارت آموزش، پرورش و تحقیق (BMBF)

در سال 1998 "وزارت آموزش و پرورش ، علوم ،تحقیقات و فنآوری" به نام "وزارت آموزش و پرورش و تحقیق" تغییر نام یافت. در سال مالی 2000 در حدود 24/37 درصد بودجه این وزارتخانه صرف فعالیتهایی در زمینه فنآوری و نوآوری شده است. حیطه فعالیتهای BMBF پیرامون موارد زیر است :

* گسترش امکانات آموزش و پرورش در سطح عمومی، حرفه ای و دانشگاهی با استفاده از فنآوری روز جهان

* حمایت از نوآور ، اختراعات و ایده های نو و موثر در پیشبرد اهداف اقتصادی کشور

* گسترش شبکه های تحقیقاتی

* افزایش امکانات اطلاع رسانی و ارتباطات

* انجام مطالعات محیطی و موثر در حفاظت از سرمایه های طبیعی کره زمین

* بررسی مشکلات و موانع موجود در حمل ونقل و ترافیک داخل شهری ، کشوری و سفرهای فضایی

* انجام مطالعات پزشکی و زیست شناسی

* تعیین سیاست ها و خط مشی هایی برای توسعه و پیشبرد زمینه های ذکر شده

این وزارتخانه فعالیت های خود را در قالب برنامه ها و پروژه هایی به انجام می رساند که از جمله این برنامه ها و پروژه ها (که تحت نظارت این وزارتخانه به مرحله اجرا گذاشته شده) می توان به عناوین زیر اشاره کرد :

* میکروالکترونیک ( الکترونیک مولکولی، فوتونیک، فنآوری صفحه نمایش)

* علوم کامپیوتر (سیستم های کاربردی هوش مصنوعی، نروکامپیوتر، بیوکامپیوتر، ابرکامپیوترها و فنآوری نرم افزار )

* مهندسی میکروسیستم ها

* ارتباطات از راه دور

* فنآوری اطلاعات و محیط های کاری

* برآورد فنآوری

▪ وزارت اقتصاد وفنآوری(BMWI)

پس از طی دوره بازسازی ساختار اقتصادی آلمان، وزارت اقتصاد و فنآوری این کشور بخشهای خدماتی خود را توسعه داده و برای پاسخگویی به نیازهای یک جامعه اطلاعاتی مدرن، اقدامات موثری را انجام داده و به این ترتیب توانایی خود را در تعیین خط مشی افتصادی و فنآوری کشور، افزایش داده است. هم اکنون BMWI به عنوان یک ارایه کننده خدمات عمومی در زمینه تحولات جاری در صحنه اقتصاد و فنآوری در سطح کشور آلمان مطرح است. خط مشی کاری و مسوولیت های این وزارتخانه، بر مبنای عناصر زیر پایه گذاری شده است :

* ترویج فنآوری مدرن و نوآوری و ابتکار برای پشتیبانی از اقتصاد کشور

* تامین امنیت اقتصادی جامعه

* حمایت از فرصت ها برای رشد و توسعه اقتصادی

* تحقق بخشیدن به اهداف فرهنگی و اقتصادی کشور

یکی از عمده فعالیت های این وزارتخانه انجام کارها و پروژه هایی در زمینه فنآوری ارتباطات و اطلاعات است که از جمله این اقدامات انجام شده BMWI می توان به موارد زیر اشاره کرد :

* توسعه استفاده از امکانات چند رسانه ای در اینترنت ، تجارت الکترونیکی و کار ازراه دور

* ارایه برنامه ای به نام " اینترنت برای همه " (10 گام به سوی ایجاد یک جامعه اطلاعاتی)

* انجام اقداماتی برای تامین امنیت اطلاعات بر روی شبکه

* ارایه خط مشی جدید کاری برای مراکز ارتباطات از راه دور و پست

* ارایه راهکارهایی برای الزام مبادلات بهنگام

▪ مرکز ملی تحقیقات فنآوری اطلاعات GMD))

مرکز ملی تحقیقات فنآوری اطلاعات، عضو "کمیته تحقیقات آلمان" 2(HGF) بوده و خود از مراکز مهم تحقیقاتی و تصمیم ساز در سطح ملی و بین المللی و مروج ایده های ابتکاری در زمینه فنآوری اطلاعات است. GMD خود دارای تعدادی موسسه وابسته است و با سازمانهای بسیاری نیز در سطح کشور آلمان و بین الملل همکاری دارد. تعدادی از عناوین تحقیقاتی این مرکز عبارتند از :

* مدیریت دانش و بازاریابی اطلاعات

* بانک اطلاعاتی چندرسانه ای

* شبکه تلفن همراه

* تجارت الکترونیکی

* کتابخانه دیجیتالی

* سیستم های یکپارچه اطلاعاتی

* محیط های اطلاعاتی مجازی

● برنامه های فنآوری اطلاعات

سیاستهای کلی دولت فدرال آلمان از زمانهای دور به مقوله توسعه جامعه اطلاعاتی در آلمان به عنوان یکی از مهمترین وظایف نگریسته است. در فوریه 1996 کابینه آلمان اقدام به تصویب طرحی تحت عنوان "Info 2000" کرد. در نوامبر 1998، صدراعظم جدید آلمان آقای " شودر"، در اولین بیانیه خود در مقام رییس دولت اهمیت جامعه اطلاعاتی را روشن ساخت. وی ابراز نمود که مهمترین هدف خط مشی جامعه اطلاعاتی کاهش بیکاری و ایجاد فرصتهای شغلی جدید است. یک سال بعد در نوامبر 1999 ، برنامه دیگری تحت عنوان " ابتکار و مشاغل در جامعه اطلاعاتی قرن بیست و یکم " عرضه شد که به همراه چندین طرح ابتکاری با هدف توسعه فنآوری های جدید آغاز شد.

▪ Info-2000 : راه آلمان بسوی جامعه اطلاعاتی 3( فوریه 1996)

در فوریه 1996 دولت فدرال براساس پیشنهادهای "شورای تحقیق، فنآوری و ابتکار" طرحی با نام "جامعه اطلاعاتی؛ فرصت ها ، نوآوری ها و چالش ها"، بعنوان اولین طرح مورد نظر برای اجرای جامعه اطلاعاتی در آلمان منتشرکرد. کانون توجه طرح مذکور موضوعات زیر است :

* توسعه بازار ارتباطات از راه دور

* برقراری چارچوب مشترک ملی و قانونی

* وضع مقررات حراست از اطلاعات شخصی در حوزه ارتباطات از راه دور

* اقدام و حمایت استفاده از امضاهای دیجیتالی درمعاملات تجاری

درخلال سالهای 1997 و 1998 آلمان تغییرات جدی در سیاست عمومی خود بوجود آورد تا موجب تضمین حالت رقابتی این کشور در راه رسیدن به جامعه اطلاعاتی جهانی شود. دستآوردهای عمده در خلال این سالها عبارت بودند از:

* معرفی خدمات رسانه های جمعی جدید و تجهیزات کاربر نهایی

* صدور قوانین جدید و نیز صدور بیش از 500 مجوز ارتباطات از راه دور

* خدمات پستی

* کاهش هزینه های دسترسی به تلفن و اینترنت

در این راه فعالیت های زیادی توسط دولت و پارلمان آلمان صورت گرفت، ازجمله :

* راه اندازی برنامه"Initiative telework" که در سال 1996 توسط BMWI به منظور پیشرفت امر توسعه " کار ازراه دور" آغاز شد .

* "Support Initiative Telecooperation" که توسط BMBF با دو موضوع مهم "همکاری از راه دور" 4 و "خدمات ارزش افزوده"، راه اندازی شد .

* "Schools to the net" که توسط BMBF آغاز شد. هدف این ابتکار عمدتاً اتصال 10000 از 41000 مدرسه آلمانی به شبکه های اطلاعاتی الکترونیکی بود .

* "Support program" 5 که درسال 1997 توسط BMWI برای تاسیس یک شبکه از مراکز رقابتی منطقه ای در آلمان آغاز شد .

● نتیجه گیری

در این مقاله، خلاصه ای از وضعیت آلمان بعنوان یک کشور پیشرو در عرصه بکارگیری فناوری اطلاعات، ارایه گردید. آنچه که لازم به توجه است فرار این کشور از کمند فشارهای اقتصادی پس از جنگ جهانی دوم و تبدیل شدن به یک ابر قدرت اقتصادی می باشد. امروزه عملکرد این کشور، راهنمای سیاستگذاری بسیاری از کشورهای درحال توسعه قرار گرفته است. لذا لازم است که برنامه ها و نحوه سیاستگذاری این کشور بعنوان یک الگوی مناسب مورد بررسی قرار گیرد و در تدوین برنامه های استراتژیهای آتی از آن استفاده شود.

● منابع و مآخذ

1. karester et al.,2001,"status qou and development perspective of e-commerce in germany Europe and USA", empirica report

www.empirica.com

2. FRItz Wolfgang(1999),"Electronic Commerce: What is the differences in germany?", Braunschweig university.

www.empirica.com

3. The development of E-commerce in the Euro union a general assessment

www.europa.eu.int/comm/enterprise/ict/policy/watch/index.htm

4. Doing eCommerce in Europe

www.ilv.cornell.eda.liberary/refrence/guides/show-guide/defalt..htm

5. europ,1999," e-commerce Data report(population survey)"

www.empirica.com

6. گزارش شرکت مهندسی نظام اندیشه در باره بررسی وضعیت تصمیم سازی و تصمیم گیری فن آوری اطلاعات در آلمان

7. گزارش شرکت ثنارای"راهکارهای توسعه صادرات نرم افزار به کشور آلمان"

1 European information technology observatory

1 Proactive strategies

1 فرآیند تصمیم سازی در این کشور عمدتاً براساس سیاست های تعیین شده دولت و همیاری مراکز تحقیقاتی دانشگاه ها و صنعت است ، که در بخش های مختلف دولتی و خصوصی برای هدف عالی "جامعه اطلاعاتی" تجلی می یابد. این بخش ها در سراسر کشور( نه لزوماً در یک حوزه خاص) گسترش یافته اند .

2 Helmholtz Community of German Research Centers

3 Info-2000: Germans way to information society

4 Tele cooperation

5 Centers of competence for electronic commerce to support SMES

علی آذری ، سارا موسوی ، سپهر صفری (شرکت ثنارای)

پایگاه اطلاع رسانی ITanalyze