در سالهای اخیر ، تغییرات عمیقی در روابط اقتصادی بین افراد، شرکت ها و دولت ها به وجود آمده است. مبادلات تجاری بین افراد با یکدیگر، شرکت ها با یکدیگر و افراد با شرکت ها و دولت ها به سرعت از حالت سنتی خود که عمدتاً مبتنی بر مبادله اطلاعات بر مبنای اسناد و مدارک کاغذی بوده خارج شده و به سوی انجام مبادلات از طریق بهره گیری از سیستم های الکترونیکی در حرکت است.

● تصویری از تجارت الکترونیکی در جهان

در سالهای اخیر ، تغییرات عمیقی در روابط اقتصادی بین افراد، شرکت ها و دولت ها به وجود آمده است. مبادلات تجاری بین افراد با یکدیگر، شرکت ها با یکدیگر و افراد با شرکت ها و دولت ها به سرعت از حالت سنتی خود که عمدتاً مبتنی بر مبادله اطلاعات بر مبنای اسناد و مدارک کاغذی بوده خارج شده و به سوی انجام مبادلات از طریق بهره گیری از سیستم های الکترونیکی در حرکت است.

تجارت الکترونیکی به دلیل سرعت، کارایی، کاهش هزینه ها و بهره برداری از فرصت ها، عرصه جدیدی را در رقابت گشوده است. تا آنجا که گفته می شود عقب افتادن از این سیر تحول، نتیجه ای جز منزوی شدن از عرصه اقتصاد جهانی نخواهد داشت. رشد اقتصاد جهانی در سال 2000، 3.8 درصد و در سال 2001، 1.3درصد افول داشته است. همچنین نرخ رشد تجارت بین المللی نیز به طور قابل توجهی پایین آمده است. بخصوص صادرات کشورهای در حال توسعه که در سال 2000 با نرخ 14 درصد رشد کرده بود، در سال 2001 تنها به میزان 1 درصد افزایش داشته است. در مقابل این موارد، این حقیقت وجود دارد که تعداد میزبان های اینترنت، تعداد کاربران اینترنت در سراسر جهان و ارزش کالاها و خدماتی که به صورت online مبادله می شوند، به سرعت در حال رشد بوده و عملکرد کسب و کارها، دولت و سایر جنبه های اجتماعی تحت تاثیر اینترنت قرار گرفته است.

3. دسترسی جهانی به اینترنت و تجارت الکترونیکی

رشد روز افزون فناوری مخصوصاً فناوری اطلاعات در جهان باعث دسترسی افراد بی شماری به اینترنت گردیده است. براساس تحقیقات اتحادیه بین المللی ارتباطات از راه دور (ITU1)، تعداد کاربران اینترنت تا آخر سال 2001، به 500 میلیون نفر رسیده است که این رقم، 115 میلیون نفر بیشتر از تعداد کاربران اینترنت در اواخر سال 2000 می باشد. یعنی افزایشی به میزان 30 درصد قابل مشاهده است. همچنین ITU پیش بینی کرده بود که تعداد کاربران اینترنت تا آخر سال 2002 به 665 میلیون نفر خواهد رسید که نشان دهنده 31 درصد نرخ رشد سالانه می باشد. به عبارت دیگر هر سال بیش از 150 میلیون نفر یا 5/2 درصد از کل جمعیت جهان به تعداد کاربران اینترنت افزوده می شوند. تعداد کاربران اینترنت در کشورهای در حال توسعه نیز افزایش می یابد: در جدول زیر ارقام مربوط به توزیع جغرافیایی رشد کاربران اینترنت در سال 2000 و 2001 براساس تحقیقات ITU ارایه شده است.

داده هانشان می دهد که در کشورهای در حال توسعه، کاربران جدید اینترنت سهم رو به رشدی داشته و این کشورها در سال 2001 ، یک سوم از کاربران جدید اینترنت در سراسر جهان را در خود جای داده اند. بر اساس گزازشات ناشی از یک پروژه تحقیقاتی در این زمینه، تا سال 2005 حدود 8/941 میلیون کاربر اینترنت در جهان وجود خواهد داشت که تقریباً دو برابر تعداد کاربران اینترنت در آخر سال 2001 می باشد. در بازارهای بسیار پیشرفته، نفوذ اینترنت نزدیک به حد اشباع رسیده و از این رو افراد برای دسترسی به اینترنت در آینده نزدیک برنامه ریزی نمی کنند و به نظر می رسد که تعداد کاربران اینترنت تا حدی تثبیت گردیده است. بنابراین رشد سهم کشورهای در حال توسعه ادامه خواهد یافت.(Ecommerce, 2002)

4. تجارت الکترونیکی و روند رشد آتی آن

تجارت الکترونیک درکشورهای در حال توسعه رشد می کند ولی سرعت رشد آن بسیار کمتر از سرعت رشد تعداد کاربران اینترنت می باشد با اینکه استفاده از اینترنت پیش شرط توسعه تجارت الکترونیک می باشد (ECommerce, 2002) و رشد بالای دسترسی عمومی مردم به اینترنت موجب توسعه تجارت و کسب وکار از طریق اینترنت می شود، (صنایعی 1381) ولی رشد تعداد کاربران اینترنت لزوماً نشانه سرعت توسعه تجارت الکترونیک نمی باشد. در نظر خواهی که در شش ماه اخیر در 12 کشور جهان انجام گرفت، e-mail تنها فعالیت اینترنتی در بین بیش از 50 درصد از پاسخ دهندگان آن کشورها بود. نسبت کاربران اینترنتی فعال در زمینه تجارت الکترونیکی در کشورهای در حال توسعه پایین تر از حد میانگین می باشد و این عامل مطمیناً به دلیل درآمد سرانه پایین تر و همچنین عوامل دیگری چون استفاده کم از کارت اعتباری، کمبود محصولات یا خدمات مربوطه یا تدارکات و خدمات تکمیلی ضعیف می باشد. به نظر می رسد فاصله بین کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته در زمینه دسترسی و استفاده آنها از اینترنت کمتر از فاصله بین این کشورها در زمینه حجم تجارت الکترونیکی می باشد.

اگرچه در مورد سرعت گسترش مبادلات الکترونیکی، برآوردهای بسیار متفاوتی ارایه شده است ولی در کلیه پیش بینی های به عمل آمده اعلام شده است که تجارت الکترونیکی در سالهای آینده با رشد فزاینده ای روبرو خواهد بود. در سال 1999 حجم مبادلات الکترونیکی در ایالات متحده امریکا، 700 میلیارد دلار و در سایر کشورهای جهان 330 میلیارد دلار بوده است. پیش بینی می شود که حجم تجارت الکترونیکی کالاها و خدمات شرکت های امریکایی در سال2003 به2800 میلیارد دلار بالغ گردد که این رقم معادل 25 درصد خریدهایی است که در آن سال بین شرکت های آمریکایی صورت خواهدگرفت. انجام مبادلات الکترونیکی توسط شرکت ها و مصرف کنندگان اروپایی در سال 2004 معادل 1،600 میلیارد دلار یا 3/6 کل معاملات در اروپا برآورد گردیده است. در حیطه تجارت بین المللی نیز تجارت الکترونیک سهم فزاینده ای را به خود اختصاص خواهد داد. برآوردهای موجود حاکی از آن است که تا سال 2003 بین 10 تا 25 درصد از تجارت، به صورت الکترونیکی صورت خواهد گرفت.

کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، از نظر حجم تجارت الکترونیکی در صدر فهرست کشورهای عربی قرار دارند. ارزش تجارت الکترونیکی این کشورها سالانه به 3/1 میلیارد دلار می رسد. در کشورهای تازه صنعتی شده نیز تجارت الکترونیک به سرعت در حال گسترش است. (گزارش توجیهی 1380)

در یکی دیگر از تحقیقات به عمل آمده توسط Economic Intelligent United، رتبه بندی کشورهای جهان برای پذیرش و به کارگیری تجارت الکترونیکی ارایه گردیده است. در این تحقیق عواملی از قبیل اتصال به شبکه، اوضاع کسب و کار، پذیرش تجارت الکترونیکی توسط تولید کنندگان و مصرف کنندگان، وجود قوانین و مقررات مناسب، فراهم بودن خدمات حمایتی برای تجارت الکترونیکی و زیرساختهای اجتماعی و فرهنگی، به عنوان عمده ترین محورهای تعیین کننده گسترش تجارت الکترونیکی در کشورها شناخته شده اند. در این بررسی امریکا و استرالیا در رده های اول و دوم و سنگاپور در رده هفتم قرار گرفتند. این درحالی است که فرانسه علی رغم گستردگی استفاده از اینترنت، به دلیل تمرکز بازار داخلی در رده پانزدهم قرار گرفته است.

5. مقایسه تجارت الکترونیک B2B با تجارت الکترونیک B2C

حجم تجارت الکترونیک B2B بر حجم تجارت الکترونیک B2C فزونی دارد ولی در کشورهای در حال توسعه در سطح پایینی باقی مانده است. تجارت الکترونیک B2B 95 درصد کل تجارت الکترونیک جهانی را تشکیل می دهد. منابع متفاوت در پیش بینی های مربوط به حجم معاملات B2B همسانی ندارند، ولی در توجه به رشد زیاد آن در چند سال آینده اتفاق رای وجود دارد. نرخ های رشد سالانه ای که ارایه می شود، بین 5/81 درصد و4/54 درصد تغییر می کنند. تا زمانی که B2B درکشورهای در حال توسعه پیاده نشود، حجم تجارت الکترونیک در آن کشورها ناچیز خواهد بود. توسعه تجارت الکترونیک B2B در شرکت های فعال کشورهای در حال توسعه به ظرفیت آنها جهت شرکت در زنجیره های تامین جهانی و منطقه ای مرتبط می باشد. توسعه B2B در سطح شرکت، نیاز به توانایی برآورده کردن چالش های سازمانی و تکنولوژیکی و در سطح کشور، نیاز به پیوند بهتر جنبه فیزیکی و دیجیتالی اقتصاد کشور دارد. به دلیل اینکه تجارت الکترونیک B2B- به غیر از بخش خدمات- به همان نسبتی که نیاز به زیر ساختار ICT دارد، نیاز به زیرساختار سنتی و فیزیکی از جمله بنادر، خطوط آهن و جاده، خدمات پشتیبانی و معیارهای تسهیل تجاری، که از اصول اساسی زنجیره تامین می باشند، دارد. جریان های سرمایه گذاری مستقیم خارجی و پیوندهای موجود بین رویه های محلی و جهانی از دیگر عوامل مهم رشد تجارت الکترونیک B2B در کشورهای درحال توسعه خواهد بود.

تسهیل توسعه B2B در کشورهای در حال توسعه به دلیل رشدی که فراهم می کند مهم است و مهمتر از همه اینکه اهمیت تجارت الکترونیک برای توسعه تنها به دلیل راحتی انجام خرید نمی باشد بلکه به این دلیل است که تجارت الکترونیک به شرکت ها کمک می کند که در تمام مراحل تولید و فرآیندهای توزیع خود دستاوردهای کارایی به دست آورند که این دستاوردها باعث پیشبرد رقابت پذیری شرکت ها، سطوح بالاتر بهره وری و به طور کلی ایجاد درآمدهایی برای اقتصاد می گردد.

نمودار زیر اطلاعاتی را از یک نظر خواهی جهانی که در سال 2001 در رابطه با بازارهای الکترونیکی انجام گردید ارایه می کند. تطابق فرآیندها و تکنولوژی های کسب وکار با محیط جدید الکترونیکی نیاز به صرف زمان و هزینه دارد. زمانی که عاملان بازارهای الکترونیکی مدل های کسب وکار خود را اصلاح کنند و همچنین شرکت های رهبر، شرکای کوچکتر خود را به بازارهای الکترونیکی جذب کنند، انتظار می رود که این سیستم ها به جذب سهم در حال رشد فروش های جهانی B2B ادامه بدهند (ECommerce, 2002).

مهمترین دلایل عدم خرید اینترنتی:

موسسه تحقیقاتی نلسون تیلور در تحقیقات دوره ای خود مهمترین دلایل عدم خرید اینترنتی را دسته بندی نموده است. طبق نتایج تحقیقات این گروه، مسایل امنیتی مهمترین دلیل امتناع از خرید اینترنتی محسوب می گردد.

5. نتیجه گیری

تجارت الکترونیکی در حال رشد بوده و در آینده بسیاری از شیوه های تجاری سنتی را به چالش فرا می خواند. محیط در حال تغییر و غیر ایستا حکم می کند که ما نیز باید راهبرد های اثربخشی را در راستای بستر سازی برای توسعه این پدیده در کشورمان توسعه دهیم. تجارت الکترونیک می تواند سکوی پرتاب بسیاری از صنایع و کسب وکارهای ما باشد البته اگر ما توان تطبیق آن را با برنامه های تجاری کسب و کارمان داشته باشیم.

6. منابع و مآخذ

1- صنایعی علی(1381)، "تجارت الکترونیک در هزاره سوم"، انتشارات جهاد دانشگاهی واحد اصفهان.

2- گزارش شورای عالی انفورماتیک (1380)، "گزارش توجیهی و سیاست تجارت الکترونیکی جمهوری اسلامی ایران: مصوب کمیسیون تخصصی اطلاع رسانی".

3- UNITED NATIONS CONFERENCE ON TRADE AND DEVELOPMENT (2002), "E-COMMERCE AND DEVELOPMENT", UNCTAD.

4- Taylor Nelson Sofres & TNS Interactive, Global results 2002.

5-"E-Commerce and Development report 2002", E-Insurance, UNCTAD, 2002

6-"Electronic Commerce", Marilyn Greenstein , Miklos Vasarhelyi , 2002

1 International Telecommunication Union

زهره رضایی، فرشید حسینی (شرکت ثنارای)

پایگاه اطلاع رسانی ITanalyze