ارائه سرویس تلفن اینترنتی یا VOIP همچون ارائه خدمات اینترنت پرسرعت از زمان ورود خود به کشور فراز و نشیب‌های فراوانی را طی کرده است. شرکت ارتباطات زیرساخت که متولی دولتی تلفن اینترنتی در کشور محسوب می‌شود، اخیرا خبر از مسدود شدن سرویس‌های شرکت‌های فعال در این عرصه داده که به گفته این شرکت فاقد مجوز هستند. این اقدام تعداد زیادی از کارت‌های تلفن اینترنتی حاضر در بازار را بی‌اعتبار می‌کند، موضوعی که مدیرعامل شرکت زیرساخت را نیز به واکنش واداشته و تاکید کرده کسانی که از این کارت‌ها خریداری کرده‌اند باید هرچه سریع‌تر از آن استفاده کنند؛ چراکه این کارت‌ها به‌زودی غیرفعال می‌شوند.

شرکت ارتباطات زیرساخت در حالی هشدارهای خود را به بخش خصوصی فعال در عرصه تلفن اینترنتی شدت بخشیده که پیش از این با برگزاری مزایده‌ای سه شرکت را به عنوان تنها شرکت‌های دارای مجوز با نام‌های تراشه سبز، ضحی کیش و پیشگامان کویر یزد معرفی کرده است. در همین حال شرکت‌های خدمات‌دهنده تلفن اینترنتی که عملا برای تعطیلی کسب و کار خود از سوی زیرساخت تحت فشار قرار گرفته‌اند به نهادها و مراجع مختلف شکایت برده‌اند و جالب آنکه سازمان تنظیم مقررات که خود زیرمجموعه‌ای از وزارت ارتباطات به‌شمار می‌رود نیز تاکنون حق را به شرکت‌ها داده و حال در میان این اختلافات درونی، وضعیت خدمات تلفن اینترنتی در وضعیت مبهمی قرار گرفته است.

● شرکت‌های خصوصی در حکم یک سوپرمارکت

سرویس VOIP، ارائه سرویس صوتی از طریق شبکه اینترنت است که به نسبت تلفن‌های عادی، از کیفیت پایین‌تری برخوردار بوده، اما با توجه به هزینه بسیار کمتر این سرویس نسبت به ارتباط با تلفن عادی که با ارائه سرویس‌های متنوع تصویری و صوتی و متنی همراه است، میزان استفاده از آن را به شدت در میان کاربران افزایش داده و بازار جدیدی را در ارتباطات تلفنی کشور ایجاد کرده است. سرویس VOIP اندکی پس از ورود به بازارهای جهانی به تکنولوژی‌های ارتباطی ایران نیز اضافه شد و در واقع صدور پروانه تلفن اینترنتی، برای نخستین‌بار در راستای قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و با توجه به سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در مورد آزادسازی فعالیت‌های بخش پست و مخابرات در سال ۱۳۸۰ صورت گرفت، اما صدور مجوز این سرویس به صورت عملیاتی براساس یکی از مصوبات سال۸۱ هیات مدیره مخابرات که دارای ۱۵بند است، به سرانجام رسید و در همان سال، ۸۰ شرکت با اخذ مجوز از شرکت فناوری اطلاعات کار خود را آغاز کردند، اما سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی پس از تشکیل خود، اعطای مجوز VOIP را نظیر سایر مجوزها به عهده گرفت.

در حال حاضر بیش از ۱۰۰ شرکت در حوزه ارائه خدمات تلفن اینترنتی فعالیت می‌کنند که از زمان شروع فعالیت خود با مشکلات فراوانی روبه‌رو بوده‌اند. محدودیت‌های اخیر و تلاش برای کاهش تعداد خدمات‌دهندگان تلفن اینترنتی به گفته این شرکت‌ها عمدتا با این دلیل صورت گرفته که با تعدد شرکت‌ها امکان نظارت بر اطلاعات مبادله شده وجود ندارد، این در حالی است که فعالان این حوزه معتقدند که پهنای باند اینترنتی به طور کامل در اختیار مخابرات است و زمانی که سرچشمه در اختیار این شرکت است آنها می‌توانند سازوکارهای نظارتی بر هر نوع خدماتی را بر بستر اینترنت نیز فراهم کنند. پیام کرباسی، کارشناس حوزه خدمات اینترنتی در خصوص تصمیم‌گیری‌های اخیر شرکت ارتباطات زیرساخت که به نوعی از حوزه اختیارات این شرکت نیز خارج بوده است، می‌گوید: «ما معتقدیم پروانه فناوری voip باید کاملا همانند پروانه شرکت‌های ISP باشد؛ چراکه VOIP نیز بر اساس IP و اینترنت کار می‌کند، بنابراین تمام ویژگی‌های مربوط به ISP را دارد. همان‌طور که سازمان رگولاتوری بیش از هزار پروانه را برای شرکت‌های ISP صادر می‌کند باید صدور پروانه برای فعالیت VOIP نیز از طریق این سازمان باشد، اینکه پروانه از سوی ارتباط زیرساخت صادر می‌شود به ضعف مدیریتی و تصمیم‌گیری مقامات مخابراتی برمی‌گردد.»

از سوی دیگر به گفته کرباسی تمامی شرکت‌های خصوصی فعال در این زمینه پهنای باند مورد نیاز خود را از مخابرات تحویل می‌گیرند، بنابراین اینترنت ارائه شده و کلیه محتوای داخل آن از طریق گیت وی اصلی در اختیار مخابرات است، لذا هر نوع کنترل و نظارتی از این طریق می‌تواند انجام شود و کاهش تعداد شرکت‌ها گزینه مناسبی برای این موضوع به حساب نمی‌آید. بر اساس آنچه که از زبان مسوولان شرکت ارتباطات زیرساخت و بعد از برگزاری مزایده عنوان شد، قرار است که با فعالیت سه شرکت برنده شده در مزایده دیگر شرکت‌های قبلی فعال در این حوزه هیچ فعالیتی نداشته باشند که این شرایط به ضرر تمامی فعالان این صنف خواهد بود؛ چراکه این شرکت‌ها بعداز چندین سال فعالیت در حوزه ارائه خدمات تلفن اینترنتی دچار ورشکستگی و از هم‌پاشیدگی می‌شوند. اما از سوی دیگر این خبر نیز شنیده می‌شود که شرکت‌های برنده در این مزایده خواهان همکاری فعالان قبلی از صنف شده‌اند.

پیام کرباسی در خصوص همکاری سه شرکت برنده شده با ۲۰۰ شرکت خصوصی فعال در این حوزه اظهار می‌دارد: «این شرکت‌ها به شدت به دنبال همکاری با شرکت‌های بخش‌خصوصی هستند، اما شرکت‌های این بخش به هیچ عنوان حاضر به همکاری با این سه شرکت نیستند؛ چرا که در واقع این سه شرکت می‌خواهند فعالان بخش‌خصوصی بیشتر در جایگاه یک کارت فروش و به نوعی یک سوپر مارکت فعالیت داشته باشند نه یک شرکت خدمات‌دهنده تلفن اینترنتی.»وی در توضیح نوع فعالیت سه شرکت برنده شده در مزایده نیز می‌گوید: «در حال حاضر بحثی که در مورد این سه شرکت مطرح می‌شود این است که شرکت ارتباطات زیرساخت اعلام کرده است که من یک ترافیک بین‌المللی دارم که کد۰۰ آن برای تماس با خارج از کشور است و ۹۸ آن نیز برای کسانی است که از خارج به ایران زنگ می‌زنند، حال این شرکت این ترافیک خود را می‌خواهد به سه شرکت برنده شده واگذار کند در واقع زیرساخت فعالیت خود را به صورت پیمانکاری به این شرکت‌ها محول کرده است، بنابراین این سه شرکت نه پروانه دارند و نه پروانه خود را از سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی دریافت کرده‌اند و آنها تنها مجوز پیمانکاری دریافت کرده‌اند. همچنین از همان ابتدا این شرکت‌ها اطلاع داشتند که هیچ وقت کسی جلوی فعالیت شرکت‌های قبلی را نمی‌گیرد و برای این کار هیچ قولی به آنها داده نشده بود .»

این کارشناس در پاسخ به این سوال که پس چرا در حال حاضر زیرساخت دستور به توقیف فعالیت ۲۰۰ شرکت قبلی داده است، می‌گوید: «بحثی که مدیرعامل شرکت زیرساخت مطرح می‌کند این است که از آن ۲۰۰ شرکت که تنها ۱۱۴ شرکت مجوز قانونی داشتند واز سال ۸۴ تاکنون توانستند ادامه فعالیت بدهند، شناسایی شده تا بتوانند به راحتی ادامه فعالیت کنند. در واقع این شرکت می‌خواهد اختلاف بین ۱۱۴ تا ۲۰۰ شرکت را پیدا کنند و جلوی فعالیت شرکت‌هایی که از گذشته مجوز نداشتند، اما کارتشان داخل بازار است و به فروش می‌رسد را بگیرند.))

● ایجاد بی‌اعتمادی برای کاربران

یکی دیگر از اقدامات شرکت ارتباطات زیرساخت، ارائه فراخوانی به کاربران برای استفاده هرچه سریع‌تر از کارت‌های تلفن اینترنتی خود بود. در واقع این شرکت طی اطلاعیه‌‏ای ضمن هشدار به کاربران سرویس VOIP جهت استفاده هر چه سریع‌‏تر از کارت‌‏های تلفنی‌ ‏اینترنتی، از امکان مسدود شدن سرویس این شرکت‌ها خبر داد و دلیل این امر را نیز عدم ارائه مستندات قانونی این شرکت‌ها به شرکت زیرساخت اعلام کرد.

در حالی که هنوز بین شرکت زیرساخت و سازمان تنظیم مقررات در زمینه ارائه مجوز به این شرکت‌ها اختلاف وجود دارد، بیان کردن این موضوع که کارت‌های اینترنتی حاضر در بازار به‌زودی غیرفعال می‌شود به نوعی کاربران را دچار سردرگمی کرده است.

به گفته کرباسی مدیرعامل شرکت ارتباط زیرساخت هرچند هدفش از ارائه این خبر چیزی جز پیدا کردن شرکت‌های بدون مجوز نبوده است، اما اگر وی می‌توانست این خبر را با جزئیات بیشتر و کامل‌‌تر عنوان کند قطعا از به وجود آمدن ابهام و انتقاد در این حوزه جلوگیری می‌کرد. در واقع وقتی که یک مقام مسوول در کشور چنین ادعایی می‌کند خیلی از کاربرانی که در حال حاضر به خاطر نزدیکی به عید نوروز کارت‌های زیادی خریداری می‌کنند دچار تشویش و اضطراب می‌شوند؛ چراکه نمی‌دانند این کارتی که مورد استفاده قرار می‌دهند، قانونی است یا غیرقانونی.یکی از نکات جالبی که در این بین دیده می‌شود تغییر و چرخش رفتار سازمان تنظیم مقررات نسبت به اظهارات شرکت ارتباطات زیرساخت در خصوص فعالیت‌های شرکت‌های خصوصی است. به طوری که زمانی که زیرساخت فعالیت شرکت‌های گذشته را غیرقانونی عنوان می‌کرد، سازمان تنظیم فعالیت شرکت‌های VOIP را مجاز اعلام کرد و ارائه خدمات از سوی آنها را بدون مانع دانست. برخی معتقدند که حمایت رگولاتوری از بخش خصوصی بعد از جریانات اخیر در انتقاد به رفتار دولتی این سازمان و کم‌توجهی به بخش خصوصی انجام گرفته، اما در عین حال بسیاری از فعالان خصوصی این رویکرد سازمان تنظیم مقررات در دفاع از بخش خصوصی را امیدوارکننده می‌دانند.

● درآمدهای مالی مهم‌ترین دلیل

شاید بتوان یکی دیگر ازمسائلی را که باعث می‌شود شرکت زیرساخت اصرار زیادی به تعطیل شدن شرکت‌های فعال در این حوزه داشته باشد بحث مالی و سود موجود در این حوزه دانست، چراکه ظهوری فر مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت نیز در آخرین گفت‌وگوهای خود در این زمینه به درآمد شرکت‌های فعال در این زمینه اشاره کرده و گفته بود طبق قراردادی که با این شرکت‌ها بسته شده است، آنها موظفند ماهی یک میلیارد تومان فقط از محل اورجینیشن به شرکت زیرساخت پرداخت کنند که اگر مجموع سالیانه آن را محاسبه کنیم، دولت سالانه تنها در این بخش ۳۶میلیارد تومان درآمد کسب می‌کند. وی عنوان کرد: این در حالی است که دولت تاکنون از این بخش سودی کسب نکرده است.

ارائه سرویس تلفن اینترنتی که یکی از فناوری‌های نه چندان جدید دنیا است که به دلیل مزیت‌هایی که برای کاربران ایجاد می‌کند به سرعت در کشور فراگیر شده، اما به مرور موضوع درآمدزایی این سرویس که تمام بر بستر اینترنت صورت می‌گیرد، مخابرات را به این اندیشه واداشته که از آن به درآمدزایی بپردازد. به‌رغم این که درآمدزایی وزارت ارتباطات با توجه به خدماتی که این شرکت به عموم ارائه می‌کند چیز مذمومی نیست، اما به نظر می‌رسد توجه به بخش خصوصی و در نظر گرفتن مشترکان هدف مهم‌تر و غایی‌تری است تا صرفا درآمدزایی از این خدمات.