. تعریف ناب قبل از هر چیز بهتراست تعریفی از ناب بدانیم. " ناب " چیست؟ هسته " ناب " در استمرار مداوم بهبود فرآیندها نهفته است و فلسفه آن حذف کلیه فعالیتهائی است که ارزش افزوده ای ایجاد نمی کنند و اجرای آنها باعث کاهش اتلافها در سازمان می شود . عبارت مرتبط با " ناب " کلمه ژاپنی کایزن به معنی بهبود مستمر است. کایزن، متدولوژیی است که کانون آن بهبود مستمر فرآیند می باشد. اهداف اصلی کایزن عبارتند از: کاهش اتلاف، بهبود کیفیت، کاهش زمان تحویل، تضمین محیط کار ایمن و افزایش رضایتمندی مشتری . از تولید دستی تا تولید ناب 1. تولید دستی: یک تولیدگر دستی ازکارگران بسیارماهر وابزارهای ساده اما انعطاف‌پذیر استفاده می‌نمایدتا دقیقا آنچه را بسازدکه مشتری می‌خواهد ؛یعنی یک واحددر یک زمان. مشخصه‌های تولید دستی عبارتند از : 1- تولید محصول طبق سفارش مشتری 2 - انعطاف زیاد 3 - کارگران بسیار ماهر 4 - ابزار و ماشین آلات ساده اما چند کاره 5 - حجم پایین تولید 6 - قیمت بالای محصول 7 - تقسیم ناچیز در فعالیت ها 8 – Fitting ضعفهای تولید دستی: از ضعفهای تولید دستی این است که قیمت محصول بالا بوده و در صورت افزایش حجم تولید ، قیمت پایین نمی‌آید . (امروزه در مورد ماهواره‌ها و سفینه‌های فضایی که برجسته‌ترین تولیدات دستی هستند همین مشکل به چشم می‌خورد) . از مشکلات دیگر تولیدکنندگان دستی این است که معمولا فاقد آن سرمایه مالی و انسانی کافی هستند که به دنبال نوآوریها و پیشرفتهای اساسی باشند چرا که پیشرفت واقعی در دانش فنی مستلزم تحقیق و پژوهش سازمان یافته است . اما با این حال محصولات دستی و سفارشی همچنان بازار خود را حفظ کرده‌اند چراکه برخی از مشتریان نیازها و سلیقه‌های خاصی دارند که فقط این شیوه تولیدی پاسخگوی نیازهای آنهاست . اما در دهه 1990 برای شرکتهای تولیدکننده دستی ، تهدید دیگری از جانب شرکتهای تولیدکننده ناب ، به ویژه شرکتهای ژاپنی آغاز شده است و آن تهدید اینست که تولیدگران ناب در تعقیب آن بخشی از بازار هستند که تاکنون در انحصار تولیدگران دستی بوده است . برای مثال ، شرکت هوندا با اتومبیلهای ورزشی (NS-x) با بدنه آلومینیومی خود حمله مستقیمی به بازار خودروهای ورزشی فراری کرده است . 2. تولیدانبوه: تولیدگر انبوه در طراحی محصولات از متخصصین ماهر استفاده می‌نماید ، اما این محصولات توسط کارگران غیرماهر ساخته می‌شوند که ماشین‌آلات گران و تک‌منظوره را هدایت می‌کنند . این محصولات هم‌شکل ماشینی ، در حجم بسیار بالا تولید می‌شوند . ازآنجاکه تولید محصول جدید محتاج تغییر کل سیستم است ، بسی گرانتر از محصول قبلی خواهد شد . ازین‌رو تولیدکننده انبوه تا جائیکه ممکن باشد ، از نوآوری در طرح خودداری می‌نماید . در نتیجه محصول ، به بهای از دست رفتن تنوع و به دلیل وجود روشهای کاری که برای کارکنان کسالت‌بار است ، ارزانتر در اختیار خریدار قرار می گیرد . مشخصه‌های تولید انبوه عبارتند از : 1– تعویض پذیری کارگر 2 – وجود نیروی غیر مستقیم فراوان 3 – وجود محافظین ( بافر) برای مقابله با اختلال - کارگر اضافی - موجودی اضافی - فضای اضافی 4 – انعطاف کم 5 – ماشین الات وتجهیزات تک منظوره 6 – مشارکت ناچیز کارگر در بهبود فرآیندها 7– قیمت پایین محصول ( نسبت به تولید دستی ) 8 – تقسیم کار شدید در مهندسی - ارتباط کم بین آنها - ارتباط کم با بخش تولید و کارگاه 9 – زمان آموزش کوتاه ضعفهای تولید انبوه: 1- محصولات کم تنوع 2- خوداری از نوآوری در طرح 3. تولیدناب: یک تولیدگر ناب مزایای تولید دستی و تولید انبوه را با یکدیگر تلفیق کرده و از قیمت بالای اولی و انعطاف ناپذیری دومی اجتناب می‌نماید و از ماشین‌آلاتی استفاده می‌کند که هم خودکار و هم انعطاف‌پذیرند . هدف تولید گر ناب،رسیدن به کمال ،نزول پیوسته قیمتها ،به صفر رساندن میزان عیوب ،به صفر رساندن موجودی ،تنوع بی پایان محصول می باشد. مشخصه‌های تولید ناب عبارتند از : 1- استفاده از JIT. 2- تاکید بر پیشگیری از تولید محصول معیوب . 3- پاسخ به نیازهای مشتریان 4- کایزن 5 - سیستم افقی ارتباطات 6- افزایش ادغام وظایف . اهداف تولید ناب : 1– موجودی صفر 2 – ضایعات صفر3- زمان آماده سازی صفر4– حمل و نقل صفر 5 – از کارافتادگی ماشین آلات صفر6 – لیدتایم صفر سیاستهای اصلی تولید ناب : 1 – تلاش جهت حذف هرگونه اتلاف منابع 2 – تکریم انسان – گسترش مرز کارخانه بنحوی که شامل مشتری و تامین کنندگان شود – مشتری گرایی و انعطاف پذیری لازم جهت پاسخ به نیاز مشتری – گسترش قابلیت های نیروی انسانی و بهره گیری از آن – کار گروهی – بهبود مستمر – نگرش و سازماندهی فرآیندی نیازهای ایجاد سیستم تولید ناب: جامعه:احترام به کارکنان ماهرو صنعتگر دولت:دید ملی برای رسیدن به صنعت پیشرفته و ایستادگی در مقابل رقبا داخل شرکت: مدیر ارشد:هدف پیشرفت برای رقابت جهانی تضمین کیفیت بهبود بهره وری کاهش ضایعات سیستم های بکار گرفته شده در تولید ناب: اتوماسیون 1- اجرای سیستم 5 اس در فرآیندهای تولید(موارد غیر ضروری نباید در سالن تولید باشد. 2- اعتقاد بر اینکه کیفیت در فرآیندهای تولید ایجاد می شودنه با بازرسی 3- بکارگیری سیستم کنترل کیفیت آماری در فرآیندهای تولید 4- اجرای مدیریت کیفیت جامع 5- بازنگری در طراحی ها JIT 1- بومی سازی تولید 2- استفاده از کارگران ماهر در زمینه های مختلف 3- برقراری امکانات و طراحی محل کار به منظور اجرای فرآیندها براساس نیاز مشتری 4- برقراری استانداردهای کاری و دستورالعمل ها برای کاهش زمان انتظار فرآیندهای بعدی 5- تولید در ابعاد کم از طریق کاهش زمان آمادگی محصول 6- ایجاد سیستم کانبان 7-ایجاد سیستم خرید و اتوماتیک جهانی برحسب نیاز در سیستم تولیدی تویوتا یا تولید ناب سه نوع ضایعات که به M های سه گانه ( MUDA – MURA - MURI ) معرف هستند وجود دارد : 1- MUDA: به اجزائی از تولید نسبت داده میشود که ارزشی به کار و یا اجزاء کاری اضافه نمی کند. 2- MURA: جهت محدود کردن هزینه های تولید با حفظ کیفیت میباشد, عامل بوجود آمدن MURA ممکن است حجم های تولید بی قاعده و برنامه ریزی تولید باشد, بدین معنی که ظرفیت های کاری هر ماشین و یا مقدار کاری که هر ماشین میتواند انجام دهد متعادل نشده باشد در چنین شرایطی برنامه ریزی ظرفیت بر اساس کندترین ایستگاه کاری صورت میگیرد که این به نوبه خود باعث افزایش هزینه های تولید می گردد. 3- MURI: به معنی گسترش محدودیتهای توان و ظرفیت است چه برای کارکنان و چه برای ماشین آلات و تجهیزات. مثلا استفاده بیش از حد از توانائی نیروی کار باعث ایجاد استرس ها و تنش هایی می شود که به نوبه خود موجب افت کیفیت محصول و بازدهی نا مناسب خواهد شد . اصول تفکر ناب: 1 – تعیین ارزش محصول ازدیدگاه مشتری(value) 2 – شناسایی جریان ارزش محصول(value stream) جریان ارزش = کلیه اعمال ضروری برای : − ارائه یک محصول جدید ( از ایده تا ورود به بازار) − مدیریت اطلاعات ( از سفارش گیری تا تحویل محصول) − تبدیل فیزیکی ( از مواد اولیه تا محصول نهایی) 3 – ایجاد حرکت بدون وقفه در این ارزش(flow) − موانع ایجاد حرکت : تفکر دسته و صف + تفکر بخشی نگر(فانکشن نگر) 4 – ایجاد امکان کشش در زنجیره(pull) − ساخت آن چیزی که مشتری نیاز دارد و سفارش می دهد 5 – تعقیب کمال (perfection) − شفافیت + بهبود مستمر در تفکر ناب M های سه گانه به 8 نوع اتلاف تقسیم بندی شدند : 1- تولید بیش اندازه . 2- نگهداری موجودی بیش از حداقل مورد نیاز . 3- محصول معیوب : برای مثال تولیدی که نیاز به دوباره کاری داشته باشد . 4- تلاش بیش از حد که هیچ ارزشی را از نظر مشتریان به محصول نمی افزاید . 5- انتظار : زمان تلف شده انتظار برای مسائلی مانند نیروی انسانی , مواد , ماشین آلات . 6- کارکنان : عدم استفاده بهینه از ذهنیات و خلاقیتهای کارکنان و همچنین عدم استفاده از تجارب آنها . 7- حرکت : هر حرکت کارکنان و تجهیزاتی که ارزشی را به محصول نمی افزاید . 8- تلفات حمل و نقل : جابجائی غیر ضروری قطعات یا مواد در کارخانه . بسیاری از اتلافها که در رابطه با تغییرات فرآیند را می توان از روش شناسی DMAIC (در شش سیگما ) و یا استفاده از چرخه بهبود PDCA و یا استفاده از چرخه RADAR که مربوط به EFQM میباشد را شناسائی و از بین برد , کلا هدف نهائی تمام روشهای مذکور بهبود فرآیندها از طریق کاهش هزینه , افزایش کیفیت و نهایتا افزایش رضایت مشتری میباشد . بنابراین دلایل ایجاد اصول تفکر ناب عبارتند از: 4. نیاز به رقابت موثر در عرصه اقتصاد جهانی . 2) افزایش فشار از طرف مشتریان برای کاهش هزینه ها و نهایتا کاهش قیمت تمام شده محصول . 5. نیاز به استاندارد سازی فرآیندها برای دستیابی به نتایج مورد انتظار . 6. افزایش دائمی انتظارات مشتریان و .... . وظایف مدیریت در اجرای اصول ناب برای اجرای موفق اصول ناب، علاوه بر عملکرد مدیریت، لازم است تولید ناب را با تمام راهبردهای سازمان هماهنگ کرد. وظایف عمده مدیریت در سیستم ناب شامل این موارد می شود: 1. ایجاد تغییر در فرهنگ سازمانی همسو با اصول و رویه های ناب. 2. طراحی یک برنامه جامع و برنامه ریزی شده به جای راه حلهای تک منظوره. 3. تامین منابع لازم 4. حفظ اصول ناب و عمل به آن و تعهد بلند مدت 5. اختیار دادن به کارمندان و تاکید بر کارگروهی و همکاری. نتیجه گیری تولید ناب در واقع یک فلسفه و نگرش است که درصدد حذف و از بین بردن هرفرآیند اضافی از مرحله تهیه مواد‌اولیه تا تولید و نهایتا فروش است که ارزش افزوده‌ای ایجاد نمی‌نماید . در نگرش تولید ناب ، مونتاژگر (کارخانه اصلی ) با یک دید سیستمی با مسائل برخورد می‌کند . به طوریکه در تلاش است تا یک رابطه برد-برد (Win-Win) باکل اجزای سیستم برقرار کند . مونتاژگر ناب ، با عرضه‌کنندگان یک رابطه نزدیک بر مبنای سود معقول ایجاد می‌کند. میان مدیریت و کارگران نوعی تعهد وجود دارد که مدیریت به کارگران ارزش و احترام قائل است و مسئولیتها را به آنان واگذار می‌کند و در مقابل ، مدیریت انتظار دارد که کارگران پاسخگوی نیازهای مختلف کارخانه باشند . مهمترین رکن یک سیستم ناب ، ارتباط با مشتریان است که که فروشندگان شرکت ناب باایجاد یک سیستم اطلاعاتی دقیق درصدد ایجاد یک رابطه بین کارخانه و مشتریان هستند به‌نحوی‌که کارخانه بتواند نیازهای مختلف مشتریان را دقیقا شناسایی کرده و با خلق یک محصول مناسب نیازهای مشتریان بخشهای مختلف بازار را پاسخ دهد . بدین‌ترتیب در تولید ناب همه اجزای سیستم به شکلی مطلوب منتفع می‌شوند . در پایان تولید ناب را می توان در موارد زیر خلاصه نمود: تولید ناب یک سیستم تولیدی با رویکرد حذف اتلاف است. تولید ناب یک سیستم تولید به هنگام است. تولید ناب بر پایه یک سیستم اتوماسیون استوار است . تولید ناب ، تولید براساس خواسته ها است ( کششی ). تولید ناب اعتقاد دارد کیفیت در تمامی مراحل تولید بوجود می آید. مهندس ایمان اجری پور