جایگاه مدیریت زنجیره تامین در پیاده سازی کسب و کار الکترونیک
عبدالغفار سردارزائی
دانشگاه سیستان و بلوچستان
sardarzahi@yahoo.com

چکیده:
تاثیر گسترش و رشد فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی و ورود آنها به عرصه سیستم های سازمانی بر توسعه راهبردهای اقتصادی موجب ایجاد تحول و بازنگری در رویکرد سنتی به موضوع تجارت و بازار می شود.در این بین توسعه روز افزون اینترنت در کشورها و گسترش ارتباطات الکترونیکی بین افراد و سازمان های مختلف از طریق دنیای مجازی اینترنت بستری مناسب و مساعد برای برقرای مراودات تجاری و اقتصادی فراهم کرده است. این پدیده نوظهور کسب و کار الکترونیکی نام دارد. مدیریت زنجیره تامین نقشی بسیار مهم و رقابتی در محیط گسترده و پویای تجارت جهانی دارد. در این مقاله با بررسی ساختار و خصوصیات زنجیره تامین، جایگاه مدیریت زنجیره تامین در پیاده سازی کسب و کار الکترونیک مورد بحث قرار می گیرد و در پایان نیز با جمع بندی مطالب به دسته بندی منافع و چالشهای بهره گیری از مدیریت زنجیره تامین در کسب و کار الکترونیک پرداخته شده است.

کلمات کلیدی:
مدیریت زنجیره تامین ، تجارت الکترونیک ، کسب و کار الکترونیک ، اینترنت





مقدمه
گسترش و رشد فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی و ورود آنها به عرصه سیستم های سازمانی آثار و تبعات مثبتی در ساختار سازمان های بهره بردار از این فناوری ها گذاشته است. تاثیر فزاینده ابزارهای کاربردی و علمی در فعالیت های مختلف سازمان به ویژه تاثیر آن بر توسعه راهبردهای اقتصادی موجب ایجاد تحول و بازنگری در رویکرد سنتی به موضوع تجارت و بازار می شود.در این بین توسعه روز افزون اینترنت در کشورهای مختلف و اتصال تعداد زیادی ازمردم جهان به شبکه جهانی اینترنت و گسترش ارتباطات الکترونیکی بین افراد و سازمان های مختلف از طریق دنیای مجازی اینترنت بستری مناسب و مساعد برای برقرای مراودات تجاری و اقتصادی فراهم کرده است. این پدیده نوظهور کسب و کار الکترونیکی نام دارد.
موفقیت خیلی از سازمانهای خصوصی، دولتی و نظامی به توانایی آنها در ارائه خروجیهای مصوب وابسته است. ارائه محصولات بهتـــر در یک طیف وسیع و با هزینه ای پایین و انجام سریع آن. ارائه مطلوب این خروجیها (هزینه، کیفیت، عملکرد، تحویل، انعطاف و نوآوری) به توانایی سازمان در اداره جریان مواد، اطلاعات و پول درون و بیرون سازمان وابسته است. این جریان به عنوان زنجیره تامین شناخته شده است.در دهه 90 میلادى، رویکردهاى زنجیره تامین و مدیریت آن پا به عرصه وجود نهاد. با پیاده سازی مدیریت زنجیره تامین درکسب و کار الکترونیک تولید کننده خود خریدار کالا از تامین کنندگان خود و فروشنده کالایى جدید به خریداران خود است.یعنی اینکه یکى از عناصر مهم مدیریت زنجیره خودکارسازى امر خرید و فروش بین اعضاى زنجیره است.در واقع مدیریت زنجیره تامین وظیفه یکپارچه سازی عرضه و تقاضا در داخل و میان شرکت ها را برعهده دارد.هدف هر زنجیره تامین ،حداکثر کردن ارزش کل تولید است. که افزایش بهره وری ،کاهش موجودی و زمان سیکل کل جزء اهداف کوتاه مدت مدیریت زنجیره تامین و افزایش رضایت مشتری ، سهم بازار و سود برای همه سازمانهای درگیر در زنجیره تامین از اهداف بلند مدت آن است.بالطبع استفاده از مدیریت زنجیره تامین در پیاده سازی کسب و کار الکترونیک نقش مثبتی ایفا می کند که بعد از بحث و بررسی به نتایج آن می پردازیم.
کسب و کار الکترونیک
کسب و کار الکترونیکی واژه ای به معنی انجام کسب و کار با استفاده از ارتباطات راه دور و ابزارهای مرتبط است. همچنین تجارت الکترونیکی به معنی انجام تجارت کالا و خدمات با استفاده از ارتباطات راه دور و ابزارهای مرتبط است که نسبت به کسب و کار الکترونیکی از مفهومی محدودتر برخوردار است. به عنوان نمونه فرآیند ثبت و صدور مجوز، نام نویسی دانشجویان یا اداره یک دادگاه از جمله مواردی هستند که در مقوله کسب و کار الکترونیکی قرار می گیرند و در ارتباط با تجارت الکترونیکی نمی باشند
به طور کلی به هر نوع استفاده از فناوری رایانه ای در جمع آوری، پردازش و ارایه اطلاعات به نحوی که منجر به پیشبرد برنامه ها و فعالیت های یک سازمان با اهداف تجاری و غیر تجاری باشد، کسب و کار الکترونیکی می گویند. در یک نگاه کلی می توان گفت کسب و کار الکترونیکی عبارت است از کاربردی کردن همه سیستمهای اطلاعاتی برای تقویت و کنترل فرآیندهای کسب و کار. امروزه این فرآیندها با استفاده از فناوری های مبتنی بر وب توسعه می یابند.
اهم کاربری های کسب و کار الکترونیکی می تواند به سه شاخه مختلف تقسیم بندی شود.
1) سیستم های کسب و کار داخلی که از طریق مواردی همچون:
برنامه ریزی منابع سازمانی
درگاه اطلاعات کارمندان
مدیریت کارهای تیمی
سیستم مدیریت اسناد
مدیریت منابع انسانی
مدیریت تراکنش های داخلی
وغیره محقق می گردد.
2) ارتباطات و همکاری سازمانی که به وسیله مواردی از قبیل:
نامه های الکترونیکی
صدا نامه ها
انجمن های بحث
کنفرانس های الکترونیکی
سیستم های ارتباطی
ارتباطات و تعاملات دولتی
محقق می گردد.
3) تجارت الکترونیکی که با استفاده از مواردی همچون:
سرمایه گذاری الکترونیکی
مدیریت زنجیره تامین
مدیریت ارتباط با مشتری
بازاریابی الکترونیکی
پردازش برخط تراکنش ها
بانکداری الکترونیکی
قابل بهره برداری می شود.
این گونه کاربردها می تواند مورد استفاده افراد مختلفی همچون کاربران اینترنت، اعضای اینترانت ها و گروه خاصی از کاربران هدف در یک اکسترانت (مانند مشتریان خاص و شرکا) قرار گیرد.
دلایل به کارگیری کسب و کارالکترونیکی
توسعه و کاربرد فناوری اطلاعات در کسب و کار دلایل مختلفی دارد که از جنبه های گوناگون قابل توجه و بررسی هستند. در ادامه به چند مورد اشاره می شود.
1) سازمان شما بیست و چهار ساعت در روز فعالیت خواهد کرد.
به این مفهوم که نیازی نیست شما در تعطیلات سال نو و یا مناسبت های دیگر فعالیت فیزیکی شرکت را ادامه دهید. حتی اگر شما در شهری دور زندگی می کنید مردم تمام کشور می توانند حتی در زمانی که شرکت شما بسته است از شما خرید کنند. در هر لحظه اگر کسی بخواهد از هر گوشه دنیا در مورد شرکت شما و فعالیت هایتان اطلاعات به دست آورد بدون هیچگونه مشکلی آن را به دست خواهد آورد.
2) پایین آمدن هزینه های نیروی انسانی
وقتی سازمان شما دارای یک وب سایت خوب و حرفه ای شد این امکان برای شما فراهم می شود تا محصولات و خدمات خود را بدون نیاز به استخدام کارمندان زیاد عرضه کنید. شما نیازی به پرداخت و صرف هزینه های زیاد مربوط به بیمه و پاداش حاصل از استخدام نیروهای جدید نخواهید داشت و این در حالی است که شما هنوز قادر هستید که در شرایط برابر از نظر فروش و خدمات به مشتریان فعالیت های خود را ادامه دهید.
3) به دست آوردن هزاران مشتری جدید
هر کسی در هر جای دنیا قادر خواهد بود که با مشاهده وب سایت به مشتری شما تبدیل شود. در حالی که شما هزینه های ناچیزی را صرف کرده اید اما تبلیغات کالاهای شما در ابعاد جهانی صورت گرفته است.
4) یک وب سایت تصویر خوبی از یک شرکت موفق و با ثبات را خلق می کند.
اینترنت رسانه بزرگی است که به واسطه آن شما می توانید هر تصویری را که می خواهید از خودتان در ذهن مردم ایجاد کنید. آنچه که در این میان در اختیار شما قرار دارد عبارتست از: طراحی یک وب سایت حرفه ای به همراه اضافه کردن محتوای مناسب. مهم نیست که شرکت شما تا چه حد کوچک است با بهره گیری از ابزار مناسب و امید و اراده قوی شما می توانید آن را درست مانند یک شرکت بزرگ در دنیای وب معرفی نمایید.
5) حضور برخط و کسب سهم بازار
در این مرحله روابط شما با رقبا مورد بررسی قرار می گیرد. شما باید فکر کنید که اینترنت مانند یک کتاب اول بسیار بزرگ است. بارها و بارها مردم از وب برای خریدن اطلاعات، خدمات و یا محصولات استفاده می کنند. اگر شما در آنجا نباشید و رقبا حضور فعالانه داشته باشند سهم خود را در چنین بازار بزرگی از دست داده اید.
6) جذب مشتریان ناپایدار و بالقوه
مردم زیادی دوست ندارند که از مغازه ها، بازار و هر جای شلوغ و پر سرو صدای دیگر خرید کنند. روزی که مردم با خرید برخط آشنا شوند هرگز به مغازه ها باز نمی گردند، مگر آنکه کاملاً نیاز به این کار داشته باشند.
7) آینه تمام نمای شغل شما
اگر شما یک کارگزار با شخصیت اجتماعی، یک صاحب دفتر خرید و فروش ساختمان و یا یک متخصص سالن زیبایی باشید می توانید کار خود را از طریق یک وب سایت به همه معرفی کنید. با داشتن یک وب سایت می توانید هر زمان که مشتری شما تمایل داشت با فعالیت ها و پروژه های گذشته شما آشنا شود او را به دیدن وب سایت خود دعوت کنید. بدون اینکه نیاز به صرف هزینه و وقت زیاد تری برای تهیه بروشور و یا کتابچه های تبلیغاتی و راهنما داشته باشید.
8) افزایش توان رقابتی
امروزه رقابت در وب به عرصه بزرگی تبدیل شده است. میلیون ها سایت در وب وجود دارد و این عدد روز به روز در حال افزایش است. سازمان ها با بهره گیری از فناوری اطلاعات می توانند بر توان رقابتی خود در این عرصه بیافزایند.
راه اندازی یک کسب و کار الکترونیکی
راه اندازی کسب و کار الکترونیکی نیاز به افکار و برنامه های تجاری دارد که برای کسب و کار باید طراحی شوند.طرح تجاری شامل بخش های متعددی است که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
چشم انداز: آغاز هر کسب و کاری با یک چشم انداز وسیع شروع می شود.
ماموریت: همه ی کسب و کارها، یک ماموریت دارند. ماموریت، منظور و قصد شما را در ورود به عرصه تجارت مشخص می کند.
هدف: هر سازمان تجاری منظور و هدف مشخصی دارد. داشتن هدف خوب، به فعالیت های ما معنی و جهت می دهد.
راهبرد: راهبرد، مسیرها را مشخص می کند و شما را درجهت هدف هایتان هدایت می کند و سرانجام شما را به جایی که می خواهید می رساند.
برنامه: هر کسب و کاری برای موفقیت، برنامه می خواهد. برنامه، کارهایی که درطول سفر باید انجام شود و منابع مورد نیاز را مشخص می کند.
مولفه های کسب و کار الکترونیکی
از جمله نیازمندی های کسب و کار الکترونیکی می توان به موارد زیر اشاره نمود.
1) بانکداری الکترونیکی
2) برنامه ریزی منابع بنگاه
3) مدیریت الکترونیکی روابط مشتریان
4) مدیریت زنجیره تامین
5) هوشمندی سازمانی
6) تجارت و بازاریابی الکترونیکی

مدیریت زنجیره تامین
مدیریت زنجیره تامین نتیجه تکاملی مدیریت انبارداری است. در دهه 60 کارشناسان با مطالعه بر روی رابطه داخلی بین انبارداری و حمل و نقل و یکپارچه سازی آنها قادر به کاهش موجودی خود شدند که حاصل این مطالعات مدیریت توزیع نام گرفت. در مسیر تکامل با اضافه شدن مباحث مدیریت ساخت، تدارکات و سفارشها به مدیریت توزیع مفهوم لجستیک پدید آمد و وضعیت کنونی یعنی زنجیره تامین نتیجه به هم پیوستن حلقه های عملیاتی مختلف است که در ابتدای آن عــرضه کنندگان و در انتهای آن مشتریان قرار دارند.
یک زنجیره تامین به جریان مواد، اطلاعات، وجوه و خدمات از تامین کنندگان موادخام طی کارگاهها و انبارها تا مشتریان پایانی اشاره دارد و شامل سازمانها و فرایندهایی می شود که کالاها، اطلاعات و خدمات را ایجاد و به مصرف کنندگان تحویل می دهند. این زنجیره شامل خیلی از وظایف از قبیل خرید، جریان وجـــوه، باربری مواد، برنامه ریزی و کنترل تولید، کنترل موجودی و لجستیکی و توزیع و تحویل می گردد.
اهداف نرم افزار مدیریت زنجیره تامین مدرن کاهش عدم اطمینان و ریسک در زنجیره تامین است. با وجود آن، به طور مثبتی بر سطوح موجودی، زمان چرخه، فرایندهای تجاری و سرویس های خدماتی به مشتری اثر می گذارد. این زنجیره فرایندی پویا است که فعالیتهای همزمان، ارزیابیهای مستمر از طرفین درگیر، فناوری های به کار رفته در آن و ساختار سازمانی را شامل می شود. این فناوری برای مشتریان امکاناتی را فراهم می آورد تا حق انتخاب فراوانی را داشته باشند و به صورت فزاینده ای به اطلاعات دسترسی پیدا کنند و هدف در آن ایجاد ارزش برای مصرف کننده است. همه این عوامل بر افزایش سودآوری و رقابتی بودن کمک می کنند. زنجیره تامین درهمه شکلها و اندازه ها وجود دارد و ممکن است بسیار پیچیده باشد. زنجیره تامین برای یک ماشین شامل صدها عرضه کننده، هزاران کارگاه ساخت و کارگاه مونتاژ، انبارها، دلالها، فروشندگان تجاری مستقیم، عمده فروشان، مشتریان و وظایف پشتیبانی ازقبیل مهندسی محصول، آژانس های خرید، بانک ها و شرکتهای نقل و انتقال است. در شرکتهای تولیدی سنتی کالاها پس از تولید در انبارها و مکانهای دیگر انبار می شدند که این زنجیره تامین را پیچیده تر می کرد. انواع زنجیره تامین عبارتند از ساخت تجمعی برای ذخیره کردن که این مدل برای ذخیره کردن بر تقاضاهای جهت دار مشتری درزمان واقعی به منظور ذخیره کارای موجودی کالای ساخته شده تمرکز دارد.مدل بعدی ذخیره کردن مستمر است که ایده این مدل برپایه از نو پرکردن موجودی تخلیه شده به طور مداوم به وسیله کــــــارکردن به طور نزدیکی با تامین کنندگان و یا واسطه ها استوار است.مدل سوم مدل ساخت برای سفارش است که مفهوم این مدل برپایه سفارش برای مونتاژکردن بلافاصله پس از دریافت سفارش استوار است. این مدل به مدیریت مفید موجودیهای اجزاء و تحویل تدارکات موردنیاز طی زنجیره تامین نیاز دارد. مونتاژ کانالی مدل دیگری از مدیریت زنجیره تامین است که :با یک تعدیل جزئی در مدل ساخت برمبنای سفارش مونتاژ کانالی (CHANNEL ASSEMBLY) به دست می آید. در این مدل بخشهای هر محصول همان طور که در کانال توزیع حرکت می کند جمع آوری و مونتاژ می شوند. مدل دیگر مدل زنجیــره تامین جهانی است زنجیره تامینی که تامین کنندگان و یا مشتریان را در کشورهای دیگر درگیر خود می کند به عنوان زنجیره تامین جهانی شناخته می شود.

نرم افزارهای مورد استفاده در مدیریت زنجیره تامین
به طورکلی چهار گروه نرم افزاری از زنجیره تامین پشتیبانی می کنند که عبارتند از:
1 - نرم افزارهای برنامه ریزی منابع موسسه (ERP)
2 - نرم افزارهای مدیریت زنجیره تامین (SCM)
3 - نرم افزارهای بهینه سازی تولید (OPT)
4 - نرم افزارهای تجزیه و تحلیل (ANAL)
1 - نرم افزارهــــای گروه ERP: این دسته از نرم افزارها براساس سیستم برنامه ریزی منابع که قبلاً به سیستم برنامه ریزی مواد (MRP) معروف بود طراحی شده اند. نرم افزارهای ERP سعی می کنند براساس مفاهیمی از MRP عملکردها و بخشهــــایی را که خارج از حوزه های برنامه ریزی تولید قرار دارند را یکپارچه و هماهنگ سازند.
2 - نرم افزارهای گروه SCM: این نرم افزارها عمدتاً برهمخوانی بخش تامین و تقاضا تاکید دارد و همـــه وظایف کسب و کار را تعقیب نمی کنند. اکثــراین نرم افزارها از روشهای پیش بینی پیشرفته برای برنامه ریزی تقاضا، از واحد زمانبندی و برنامه ریــزی تولید برای برنامه ریزی تامین و از ابزارهای تجزیه و تحلیل برای بررسی همخوانی بین تقاضا و تامین استفاده می کنند.
3 - ابزارهای OPT: درجهت بهینه سازی مبتنی بر محدودیت مورداستفاده قرار می گیرند و برپایه قوانین استوارند. این رویکرد ساختمان مدل یک سیستم را دقیقاً با قوانین نه گانه OPT هماهنگ کرده و راه حل مناسب را پیدا می کند. ابزارهای OPT تقریباً ازهمه روشهای مدل سازی از قبیل برنامه ریـــزی خطی، عدد صحیح، بهینه سازی و مــدل سازی شبکه ای و حتی شبیه سازی استفاده می کند.
4 - ابزارهای ANAL :این نرم افزارها با دیگر گروهها حوزه زنجیره تامین فعل و انفعال کمی دارند. این ابزارها عمدتاً برای شناخت و تحلیل پویایی سیستم یا برای طراحی راهبردی استفاده می شوند.

جمع بندی و نتیجه گیری
امروزه شرکت‌ها دریافته‌اند که بخش خرید آنها مى تواند به طور فزاینده اى در افزایش کارآیى و اثربخشى آنها موثر باشد و به همین دلیل شیوه هاى خریدشان را تغییر داده و سعى کرده اند تا براى کالاهاى خود شیوه خرید مناسب را بیابند، به طورى که بخش خرید بتواند به عنوان جزیى از شرکت ، اهداف استراتژیک خرید شرکت را برآورده سازد. براى تحقق این امر هر خرید استراتژیک نیازمند یک برنامه ریزى استراتژیک خرید براى کالاى مورد نظر است که معناى این سخن برقرارى یک رابطه استراتژیک با تامین کنندگان است .آشکار است که براى تحقق این امر باید با تامین کنندگان شایسته و منتخب روابط استراتژیک برقرار کرد تا در جوار همکارى استراتژیک با آنها بتوان به مزایاى رقابتى مورد نظر دست یافت.براى رسیدن به اهداف توسعه فناورى اطلاعات و کسب و کار الکترونیک پیاده‌سازى راه‌حل‌هاى مدیریت زنجیره تامین در سازمان‌ها به عنوان ضرورت اساسى مطرح مى‌گردد.
کاربرد مدیریت زنجیره تامین و کسب و کار الکترونیک در زمینه تدارکات و اجرا می تواند منافع عظیمی را با کاهش همزمان هزینه ها و افزایش رضایت مشتریان به همراه داشته باشد.
معمولا تمرکز فقط روی کسب وکار الکترونیک کفایت نمی کند، بلکه ممکن است تغییرات اساسی در جنبه های فیزیکی زنجیره تامین ضروری باشد تا منافع بالقوه کسب و کار الکترونیکی به طور کامل حاصل شود.از این رو بهبودهای رقابتی حاصل از کسب و کار الکترونیکی می تواند سایر رقبا که مایل و قادر نیستند به چنین بهبودهایی دست یابند ، تهدیداتی را ایجاد کند.در نتیجه تغییرات زنجیره تامین می تواند در بعضی شرکت ها مورد توجه قرار نگیرد و یا اینکه برعکس ، در بعضی شرکتها ، موجبات تغییرات اساسی و پرهزینه در شیوه تولید گردد.به دلیل دلیل علل فوق کسب و کار الکترونیک دیگر نمی تواند یک عملکرد و موضوع جزئی داشته باشد ، بلکه نیازمند آن است که به عنوان عامل محوری برای رسیدن به موفقیت کل شرکت محسوب شده مدیریت گردد.به این ترتیب ممکن است تغییرات داخلی و خارجی در فعالیت های زنجیره تامین ، دلیل کافی برای تجدرد نظر اساسی بعضی شرکتها ، در استراتژی کلی شرکت باشد.
سازمانهایی که خواهان برتری در بازار و محیط کسب و کار پویای امروز هستند، می بایست با استفاده از ارتقای دانش و توانایی های خود در کسب و کار الکترونیکی و علی الخصوص اجرای سیستم های زنجیره تامین مدرن و به روز به شرکتها و سازمانهایی پیشرو بدل شوند و با بهره گیری از نیرو ی انسانی توانمند در این حوزه، برتری خود را به رقیبان خود دیکته نمایند.
بحث آخر در این حوزه توجه به مشتری مداری و در کانون توجه قرار دادن مشتریان سازمان می باشد. زنجیره تامین الکترونیکی در این زمینه بسیار کمک کننده می باشد و این خود باعث کسب مزیت رقابتی بالایی نسبت به رقبا می شود.



منابع


1- الوانی، سیدمهدی و نصرا... میرشفیعی - مدیریت تولید - چاپ دهم - سال 78 - نشر آستان قدس رضوی
2- امام، سیدمحمد رضا - جلب مشتریان با ارزش با استفاده از همزمانی زنجیره تامین - فصلنامه لجستیک - سال چهارم - شماره 11 - سال 81
3- سعیدی کیا، علی اکبر و همکاران - مدیریت زنجیره تامین - مجله روش - سال دهم - شماره 61
4- براون، جیمی و همکاران - سیستم های مدیریت تولیــد - مهدی غضنفری و سروش صغیری - چاپ دوم - سال 81 - نشر دانشگاه علم و صنعت
5- چهارمین همایش ملی تجارت الکترونیک
6- مطالعه جامع و کاربردی بر مدیریت زنجیره تامین برای ارائه در شرکت فنرسازی زر؛ سایپا
7- جزوه مدیریت زنجیره تامین سازه‌گستر سایپا
8- . مدیریت زنجیره تامین ، مجله روش شماره ۶۱ دی ماه ۷۹ . ۱
9-

10- http://hamrah-ertebat.com
11-
12-