نگاهی به فضای مجازی، حضور چشمگیر تشکل­ها و سازمان­های مدنی که در زمینه حقوق بشر و حفظ حرمت انسانی فعالیت دارند، این واقعیت را آشکار می­سازد که مرحله سوم جهانی شدن به تعبیر توماس فریدمن آغاز شده است.

فریدمن، سه دوره متمایز برای جهانی شدن بر می­شمارد. در دوره اول، کشور عامل جهانی شدن بوده است. کشورها از طریق استعمار و استثمار منابع طبیعی و یا به شکل­های دیگر، خواسته­اند جهانی شوند.

در دوره دوم، بازیگر دیگری وارد صحنه شده است و آن شرکت چند ملیتی است که با حضور گسترده خود در بازارهای پراکنده و با انگیزه بیشینه سازی سود از طریق استفاده از مزیت­های نسبی کشورهای هر گوشه از جهان، فرایند جهانی شدن را شکل داده است. با مجازی شدن فضاها و دسترسی مردم به تکنولوژی های نوین ارتباطات و اطلاعات، دوره سوم جهانی شدن آغاز شده که بازیگر اصلی آن افراد و گروه های کوچک هستند. (فریدمن. 2005)

در عرصه مدیریت نیز جوانه­های تحول آشکار شده است که حکایت از پارادیم شیفت دارد. نگاه انسانی به پدیده­ های اقتصادی و به سازمان، و قرار دادن عامل انسانی در صدر فهرست عوامل اثرگذار بر موفقیت سازمان، و توجه به مدیریت خردمندانه توسعه انسانی و تأکید بر پیشگیری از ایجاد ضایعات انسانی و اندیشه­هایی چون مدیریت یادگیری و مدیریت دانایی و مباحث نوین رهبری سازمانی، از جمله نشانه­های این پارادیم شیفت به شمار می­آیند.

 ظهور مفاهیم دیگری چون مسؤلیت اجتماعی[1] و مسؤلیت زیست محیطی و مسؤلیت اخلاقی و مسؤلیت فرهنگی در مباحث مدیریت و قرار دادن این مسؤلیت­ها در کنار مسؤلیت اقتصادی برای سنجش و ارزیابی عملکرد بنگاه­ها، نشان از حرکت به سمت انسانی­تر کردن فضای فعالیت بنگاه و ارتقای شؤن انسان در سازمان­ها دارد.

 از سوی دیگر، اندیشه­ های جدیدی مطرح شده که مفهوم رقابت و ارزش آن را به شکل کنونی مورد تردید قرار می­دهد و سعی دارد با خلق مفاهیمی چون cooption، که از ترکیب دو واژه competition به معنای رقابت و  cooperation  به معنای همکاری شکل گرفته است، قاعده بازی رقابت را تغییر داده و آن را به قاعده بازی همکاری نزدیک سازد.

 معنای آن در عمل، تبدیل رقیب به شریک و همکار در فضای کنونی رقابت بیرحمانه کسب و کار است. فراتر از آن، خود اندیشه رقابت به عنوان ارزش مورد تردید واقع شده و راهبردهایی برای بقا و توسعه بنگاه اقتصادی توصیه می شود که رقابت از آن حذف شده است.[2]

موج دیگری در عرصه ورود بحث معنویت به مباحث مدیریت به راه افتاده که آن نیز سوار بر بال و پر مفاهیمی چون سرمایه معنوی[3] و هوش معنوی[4] به جریان انسانی­تر شدن فضاهای سازمانی کمک می کند.[5]

 این نوع معنویت فارغ از مباحث دینی، سعی دارد اصول و ارزش­ها و قابلیت­هایی را بر رفتار افراد و خود سازمان حاکم سازد، که نشان از وضعیتی متعالی و بسیار انسانی تر از وضعیت کنونی دارد.

در یک جمع بندی کوتاه، پارادیم مدیریت، درحال گذر از پارادیم متعارفی است که تا کنون بر مدیریت خرد و کلان عرصه اقتصاد و سایر عرصه ها حاکم بوده و عامل پیدایش وضعیتی است در جامعه بشری که در بخش نخست این مقاله ترسیم شد.

اکنون نظریه پردازانی انسان دوست و مدیرانی دارای مسؤلیت اخلاقی و انسانی، سعی دارند این پارادیم را با پارادیمی جایگزین سازند، که امیدهای تازه­ای آفریده است. این فرایند گذر، آسان و سریع نخواهد بود. اکنون مراحل نوزادی خود را طی می­کند و پراکنده و نامنسجم است. و به صورت یک مکتب فکری یکپارچه ای تدوین نشده که در دانشگاه­ها و مراکز توسعه مدیریت تدریس شود.

 اما، بخشی از مباحث آن در بسیاری از دانشگاه­ها و مؤسسات معتبر آموزش مدیریت جهان جذب شده است. دو نکته را نمی­توان از نظر دور داشت: جامعه بشری به سمتی در حرکت است که روند رشد آگاهی اجتناب ناپذیر است.

 نگاه انسانی و دغدغه رعایت شؤن انسانی با رشد آگاهی رابطه ای مستقیم دارد. افراد آگاه و دانا از عدم رعایت شؤن انسانی بیشتر رنج می­برند و خواهان تغییر واقعیت­هایی هستند که شؤن انسانی را پایمال می­کند.

با رشد آگاهی در بخش مهمی از مردم جهان می­توان امید داشت که این آگاهی­ها به شعله­های سوزانی تبدیل شود که ریشه­های درخت­های تنومند بی­حرمتی به انسان را در هر جایی که هست بسوزاند. از آن مهم تر، در فضای مجازی امکان شگفتی انگیزی نهفته است: امواج پراکنده تحول یک دیگر را خواهند یافت؛ با هم ترکیب می­شوند و امواج پرخروش بنیان کنی به راه می اندازند که ساختارها و نظام های و هنجارهای غیرانسانی کنونی در برابرش تاب مقاومت نخواهند داشت.

با این حال، جهان بد اداره می‌شود. در بخش مهمی از جهان، منابع و سرمایه­های موجود صرف بهبود زندگی مردم نشده است. در پایان دهه نخستین قرن 21 ، میلیون­ها نفر از مردم جهان در شرایطی زندگی می­کنند که در شأن انسان این قرن نیست. فضای مجازی وعده­های بسیار برای بهبود این وضع دارد. ولی انسان موجودی است پیچیده که وجودش تحت نفوذ نیروهای معارض خیر و شر است.

در فضای مجازی نیز انسان با همه رذیلت‌های وجودیش حضور یافته است. نیروهای شر با بهره گیری از فرصت های خاص این فضا، فعالیت دارند. فساد، جرم و جنایت­های سایبر، فحشا، کودک آزاری، سرقت، تجاوز به حریم­های اطلاعاتی و سرقت اطلاعات و داده و هویت و فجایع دیگری که در فضای مجازی رخ می­دهد، واقعیتی است انکارناپذیر.

همین واقعیت­ها ضرورت حضور فعال و مؤثر دلسوزان را در عرصه­هایی که شئون انسانی را در فضای مجازی ارتقا دهد، دو چندان کرده است. از آن مهم تر، وظیفه اخلاقی خطیری را بر عهده دولت­ها قرار داده است.

در عصر حاضر، وظیفه دولت­ها این نیست که در گیر کارهایی شوند که بخش خصوصی و مردم بهتر می­توانند آن را انجام دهند. و یا به خاطر حفظ قدرت، مقابله با تهدیدهای فضای مجازی را هدف راهبردی خود قرار دهد و از وظیفه مهم‌تر توسعه زیر ساخت مناسب برای دسترسی آسان و ارزان مردم به فضای مجازی پیشرفته غافل بماند.

 بلکه مهم­ترین و اخلاقی­ترین وظیفه دولت آن است که چالش های اخلاقی قرن حاضر را درست بفهمد و به موقع برای آن چاره‌ای مناسب بیابد.

مهم‌ترین چالش اخلاقی دولت‌ها این است که در چارچوب موازین پذیرفته شده موجود، با بهره گیری از فرصت‌های فضای مجازی و با همکاری با سازمان­های بین المللی و جامعه مدنی و مردم، شئون انسانی را محقق سازند و هر گونه بی حرمتی به انسان را ریشه کن سازند. 

[1]Corporate social responsibility

[2]W.Chan Kim & Renee Mauborgne.(2005). Blue Ocean Strategy. How to Create uncontested Market Space and make the Competition Irrelevant. Boston: Harvard Business School Publishing Corporation.

[3]Spiritual capital

[4]Spiritual intelligence

[5]مراجعه کنید به آثار  Dana Zoharاز جمله کتاب زیر:Danah Zohar & Ian. Marshall..(2004). Spiritual Capital. San Francisco: Berrett Koehler Publishers.


خبر آنلاین