چکیده: یکی از معضلات مدیریت نیروی انسانی در صنعت  که در کنار سایر مشکلات، کاهش بهره وری در این بخش را موجب گردیده است عدم بهره گیری مناسب, بهینه و کارا از منابع انسانی موجود می باشد. نگارندگان معتقدند که پارادیم موجود در مهندسی یکی از عمده ترین دلایل این معضل می باشد ، این پارادیم باعث شده است که کارکردهای عملیاتی و طراحی نظام مهندسی که مبتنی بر انجام فعالیتهای غیر خلاق و تکراری است نقش پررنگتری به خود گیرند و از فعالیتهای مطالعاتی و پژوهشی که باعث بالابردن بهره‌وری و ایجاد انگیزه برای خلاقیت و تولید دانش می باشند غفلت شود. البته بررسیها نشان می‌دهد که این مشکل در اغلب صنایع  در سطح بین‌المللی نیز وجود دارد اما در کشوری مانند ایران که به ویژه فارغ التحصیلان آن در رشته‌های فنی و مهندسی از ضریب هوشی و خلاقیت بالائی برخوردارند این مشکل به صورت مضاعفی رخ می‌نماید. در این مقاله با بررسی چگونگی پیاده سازی علوم مهندسی در قالب نظام مهندسی  ،  اثر پارادیم نوین علوم مهندسی بر کارکردهای مختلف عملیاتی, طراحی و پژوهشی و نیز ساز و کار تأثیر رویکرد پژوهش محوربه علوم ، بر نظام مهندسی و نظام انگیزشی کارکنان مورد توجه قرار گرفته است . در این بررسی، به مهندسی نفت با توجه به پیوستگی ها و پیچیدگیهای فرآیندی آن بعنوان موردکاوی ، توجه بیشتری شده است.

این مقاله همچنین عواملی که برای نیل به موفقیت در قالب مهندسی پژوهش محور مورد نیاز است را مورد بررسی قرار می دهد و ضمن آن فرض می کند که در ساختارهای سازمانی که بر مبنای این  رویکرد از مهندسی طراحی می‌گردند، فضای همکاری, تعامل و خودانگیختگی پدید می آید.
کلید واژه : پارادایم ، علوم مهندسی ، نیروی انسانی ، پژوهش ، نفت
مقدمه:
برای دستیابی به شناخت دقیق تر نسبت به علوم مهندسی پژوهش محور و نحوه به کارگیری آن, تعمق در سؤالات زیر و تلاش در جهت پاسخ گوئی به این سؤالات می تواند راهگشا باشد:
دانشگاهها و شرکتها چگونه می توانند اهمیت توجه به تخصصهای علوم مهندسی را برای پاسخگوئی به چالشها و نیازهای محتمل دهه آینده پاسخ دهند؟
آیا این امکان وجود دارد که مهندسین برای بالابردن سود شرکتهای بزرگ و کوچک نقشی مولدتر و خلاق تر از خود نشان دهند؟
چه ابزارهائی برای بالابردن بهره وری مهندسین مورد نیاز است؟
آموزش مهندسین و نظارت بر فعالیت و عملکرد ایشان باید به چه شکلی باشد؟
چه ساختار سازمانی برای بهینه نمودن مهارتهای مهندسین و ارتقاء سطح دانش و انگیزش ایشان قابل طراحی است؟
و اما در خصوص مهندسین نیز سؤالات زیر قابل طرح می باشد:
نقش آنها در آینده چگونه خواهد بود؟
آیا در آینده باز هم مهندسین می توانند در تمام طول عمر خود شغلهای فنی و مهندسی را هدایت کنند؟ ( عمر مفید کاری مهندسین در حال و آینده چقدر است؟)
چگونه می توان خلأ فنی موجود در مهندسین باتجربه را که به علت عدم انگیزه, توانائی های فنی خود را روزآمد نمی نمایند از میان برد؟
برای پاسخ گوئی به این سؤالات بررسی هائی در مورد نحوه به کارگیری توانائیهای مهندسین بویژه در صنعت نفت صورت پذیرفته که امید است در آشنا شدن با نحوه پیاده نمودن علوم مهندسی پژوهش محور و شناخت خصوصیات مطلوب برای مهندسین آینده راهگشا باشد.
در هرحال بررسی های این مقاله بر دو فرض زیر استوار است .
اول اینکه اغلب مهندسین در دوران تحصیل خود آموزشهای کافی را در جهت رویکرد پژوهش محوربه علوم مهندسی نمی بینند و لذا هنگامی که در شرایط محیط کار قرار می گیرند از قبول مفاهیم آن سر باز می زنند در عین حالی که از تداوم فعالیتهای غیرمتنوع و تکراری نیز خسته و بی انگیزه می شوند.
دوم اینکه اغلب شرکتها دارای ساختارهائی هستند که با رویکرد عملیاتی  به علوم مهندسی فعالیت می کنند و توجهی به مهندسی پژوهش محور ندارند.
پارادیم موجود علوم مهندسی:
پارادیم, مجموعه ای از مفاهیم, ارزشها, ادراکات و تجارب در میان جوامع مختلف می باشد که تصور آنها را در خصوص وقایع و خلق و خوهای اشتراکی شکل می دهد و مبنای سازماندهی جوامع مختلف می باشد و به بیان ساده منظور از پارادیم مدلی است که بیان می کند چگونه گروههای مختلف از افراد در کنار یکدیگر فعالیت می کنند و در مدل مد نظر ما جامعه مهندسین به صورت اعم و جامعه مهندسین نفت به صورت اخص مد نظر می باشند. این جامعه مدیران سطح بالای فارغ التحصیل در رشته های مهندسی که روی فعالیتهای مهندسی تأثیر می گذارند را نیز شامل می شود. شکل (1) نحوه سازمان یافتن جامعه مهندسان در مدل مدنظر ما را نشان می دهد.
 
                شکل (1): تقسیم بندی رویکردهای مختلف مهندسی و نقاط همپوشانی آنها
به...

نمودار(4): شخصیتهای متفاوت مهندسی در رویاروئی با فعالیتهای پژوهشی

همانطور که مشاهده می شود عموماً از بین هر ده نفر مهندس تنها یک نفر با شخصیت و توانائی های بالفعل برای فعالیتهای پژوهشی یافت می شود و از این بین دو یا سه نفر نیز دارای توانائی بالقوه می‌باشند که در اثر آموزشهای مناسب می توانند برای فعالیتهای پژوهشی آماده گردند. گروه بعدی شامل افرادی می شود که به هیچ وجه توانائی انجام فعالیتهای پژوهشی را ندارند و تنها از آنها می توان فعالیتهای عملیاتی در حوزه مهندسی را انتظار داشت. البته این نمودار بر اساس متوسط جهانی تهیه شده است ولی در شرایط ایران با توجه به نظام گزینش دانشجو و ویژگیهای فارغ التحصیلان رشته های مهندسی اگر شرایط مناسب باشد وضعیت متفاوت خواهد بود.
البته همانگونه که کاملاً مشهود است توانائی انجام فعالیتهای پژوهشی شدیداً بستگی به سازماندهی و ساختار سازمانی و نظام آموزشی دارد به نحوی که برای مهندس انگیزه های لازم در جهت انجام این سری فعالیتها را ایجاد کند. یک مثال بسیار مناسب از ساختار سازمانی برای انجام کارهای پژوهشی را می توان در انجام پروژه های خاص تحقیقاتی مانند مطالعات مخزن یافت اما متأسفانه این ساختارها در کشورهای در حال توسعه ساختارهای موقتی هستند که پس از تکمیل مطالعات منحل می شود.
از سوی دیگر زمان مورد نیاز برای انجام کارهای پژوهشی مهندسی در پارادیم موجود که هیچگونه توجهی به پژوهش نمی نماید بسیار زیاد است و پاداشی در خور نیز در قبال انجام این نوع کارها داده نمی‌شود و در واقع زمان انجام این کارها زمان از دست رفته تلقی می گردد که باعث می شود نیروهای مهندسی به انجام این کارها رغبتی نشان ندهند و عملاً جذب کارهای عملیاتی و طراحی گردند و به این ترتیب کارهای عملیاتی و طراحی بر فعالیتهای پژوهشی رجحان می یابند. به عبارت دیگر ساختار سازمان و برنامه‌ریزی نیروی انسانی و نظام پرداخت و پاداش‌دهی به گونه‌ای است که فعالیتهای عملیاتی بر پژوهشی رجحان دارد.
آنچه تا به حال گفته شد به خوبی نشان می دهد که باید تغییراتی در پارادیم موجود پدید آید. حال سؤال اساسی که با آن روبه رو هستیم این است که آیا می توان با توجه به تغییراتی که می خواهیم ایجاد کنیم روشی را ارائه دهیم که همه فعالیتهای عملیاتی و طراحی به بهترین نحو انجام شود و از سوی دیگر مهارتهای مهندسین نیز در جهت کارهای پژوهشی سمت و سو داده شده و ارتقاء یابد.
پاسخ به این سؤال مستلزم تغییر در پارادیم است که خود نیازمند تغییر در  نظام آموزش, نظارت بر عملکرد مهندسین, نوع سازماندهی, نظام ارزیابی و ارزشیابی عملکرد و نقش بسیار مؤثر سیستمهای نرم افزاری و کامپیوتری و سیستمهای هوشمند برای حرکت به سمت پارادیم نوین مهندسی می باشد.
تغییر پارادیم:
برای ایجاد تغییر در هر جامعه ای باید ابتدا تغییر در پارادیم صورت گیرد. صاحب نظران معتقدند که تغییر پارادیم در اثر شوکهای انقلابی پراکنده صورت می گیرد ، به طور کلی میتوان انواع تغییر پارادیم را به چهار شکل زیر دانست:
1- اجباری
2- القائی
3- اجباری-القائی
4- القائی- اجباری
در بررسی تاریخچه اکتشاف و تولید در صنعت نفت  مشاهده می کنیم که عوامل متعددی باعث تغییر پارادیم به شکل القائی در صنعت شده اند که از آن جمله می توان به بازیافت ثانویه, اکتشاف و تولید در مناطق فلات قاره و آبهای عمیق, حفاری جهت دار و افقی اشاره نمود. کامپیوتر نیز تغییر پارادیم بزرگی را در ژئوفیزیک, ارزیابی سازند, مهندسی مخزن و طراحی فرایندها و سیستمهای کنترل ایجاد نموده است.

رویکرد پژوهشی, کاتالیزور تغییر پارادیم در مهندسی نفت:
همانگونه که کاملاً مشخص است برای حرکت از پارادیم موجود مهندسی به سوی پارادیم نوین مهندسی نفت که پاسخ گوی همه نیازها باشد باید یک تغییر پارادیم صورت گیرد اما امروزه بخشی از این تغییر پارادیم به علت اتفاقاتی همچون افزایش قیمتهای جهانی نفت, کاهش ذخائر اضافی قابل کشف در جهان و گسترش تکنولوژیها  به عنوان عوامل مجبور کننده صورت گرفته است و در کنار این عوامل, کاتالیزوری که این فرایند تغییر  را تسریع می‌کند، اقبال به رویکرد پژوهشی در مهندسی نفت می باشد.
اهمیت این رویکرد در آن است که فضائی را ایجاد می نماید که تا به حال در پارادیم موجود مهندسی وجود نداشته‌است و برای تحقق آن باید به نکات زیر توجه بسیار دقیقی داشت:
1- سیستم مدنظر ما نیازمند شناسائی نیروهای دارای توانائی بالفعل در فعالیتهای پژوهشی در شرکتها و همچنین در دانشگاهها است.
2- فعالیتهای پژوهشی در دانشگاهها باید همسو و در راستای نیاز صنعت باشد و به عبارت دیگر صنعت و دانشگاه مکمل یکدیگر باشند.
3- آموزش در دانشگاهها باید به نحوی باشد که نحوه انجام فعالیتهای پژوهشی به صورت کامل آموزش داده شود. در عین حال شرکتهای نفتی باید فرض را بر این گیرند که تعلیمات لازم در این زمینه به فرد داده نشده است و خصوصاً در سیستم آموزش بدو خدمت خود مطالب و موضوعات لازم در این زمینه را بگنجانند و در جریان آموزشهای حین خدمت پی بگیرد.
4- شرکتها و دانشگاهها باید ابزارها و ساختارهای سازمانی را ایجاد نمایند تا بتوانند از نتیجه فعالیتهای پژوهشی بهره برداری نمایند.
5- مدیریت و نظارت بر فعالیتهای پژوهشی ارتقاء یابد و سعی شود که رفته‌فته به فرهنگ مهندسی در سازمان تبدیل شود.
6- نظام ارزیابی و ارزشیابی و نظام ارتقاء شغلی به گونه ای اصلاح شود که انگیزه های لازم را در این زمینه به وجود آورد.
7- نظام کارامد چرخش شغلی که شاغل را طبق برنامه تدوین شده در مشاغل مختلف به چرخش در می‌آورد، تدوین شود. خصوصاً به صورت اینکه حضور در مراکز پژوهشی نیز در مقاطع مختلف در برنامه چرخش شغلی فرد قرار گیرد.
مهارتهای مهندسی مورد نیاز :
کلید انجام فعالیتهای پژوهشی حضور مهندسین دارای توانائی بالفعل در انجام این سری فعالیتها است و تنها این افراد هستند که دارای توانائی اداره این چنین فعالیتهائی بدون هیچ گونه آموزشی می‌باشند. این افراد دارای این توانائی می‌باشند که از پس هر کاری که بر عهده آنها گذاشته شود برآیند. اما متأسفانه علائق این سری افراد به سرعت افت می کند و این مسئله یکی از بزرگترین خصوصیات این افراد می‌باشد، در واقع این مهندسین در صورتی که در محیط پویا و مورد چالش قرار نگیرند به سرعت احساس خستگی و کسالت می‌کنند. این گروه الزاماً جزء دانشجویان نخبه محسوب نمی شوند و به نظر می‌رسد که وجود این خصوصیات در این افراد به علت توارث نیست بلکه نتیجه یک سری تجربیات خاص دوره جوانی با دوستان, خانواده, اساتید ویا آموزگاران آنهاست که باعث می شود این توانائیها در این افراد به صورت بالفعل در آید.
اگر این گروه به اندازه کافی برانگیخته نشوند قطعاً برای پیش برد اهداف خود اقدام به انجام کارهای اضافی نمی نمایند بلکه از توانائیهای طبیعی خود برای انجام کار بهره می برند لذا در صورتی که بخواهیم از توانمندیهای این افراد نهایت استفاده را ببریم باید آنها را مرتباً در شرایط پویا و  پر چالش قرار دهیم.
این افراد توانائی مدیریت پروژه و یا مدیریت فنی را به خوبی دارا هستند. همچنین این افراد دارای این توانمندی می باشند که مسائل مهندسی را به شکل عملیاتی و قانونمند و روال دار درآورند. با وجود همه این توانمندیها نباید اجازه داد که این افراد در یک پست عملیاتی و یا طراحی خسته کننده به صورت بلند مدت فعالیت کنند.
گروه بعدی افرادی هستند که به صورت بالقوه دارای این چنین توانمندیهائی می باشند و در صورت آموزش مناسب میتوانند قابلیتهای اداره فعالیتهای پژوهشی را به خوبی از خود نشان دهند و حتی گاهی این گروه افراد در صورت به فعلیت درآمدن توانمندیهایشان، کارآیی بیشتری از گروه اول از خود نشان می دهند این افرادعموماً جزء افراد نخبه در دانشگاهها محسوب می شوند که نمره های خود را از طریق تلاش فراوان و پشتکار به دست می‌آورند اما پس از فارغ التحصیلی و ورود به کار شرایط ساختاری اجازه بالفعل شدن توانائیهای آنها را نداده است.
برخلاف گروه اول, گروه دوم علائق خود را به سرعت از دست نمی‌دهد و در صورتی که مرتباً مورد چالش قرار نگیرند دچار کسالت و سرخوردگی در کار نمی‌شوند اما در عین حال برای بروز توانائی های مورد نظر در فعالیتهای پژوهشی باید تلاش شود تا این افراد نیز به چالش کشیده شوند.
گروه سوم افرادی هستند که دارای توانمندیهای بسیار کمی برای انجام فعالیتهای پژوهشی می باشند و در صورت وجود تمام ابزارهای لازم برای انجام فعالیتهای پژوهشی باز هم بازدهی خوبی را از خود نشان نمی دهند و بیشتر علاقه مندند که فعالیتهای عملیاتی و طراحی را انجام دهند و از انجام کارهای پژوهشی طفره می روند اما در صورت نظارت و آموزش کافی و مناسب بعضی از این افراد می توانند توانمندیهای خود را در این زمینه بروز دهند.
آخرین گروه افرادی هستند که هیچ گونه توانائی برای انجام فعالیتهای پژوهشی ندارند و به هیچ وجه امکان برانگیختن و حتی ارتقاء سطح آموزشی ایشان وجود ندارد. این افراد حتی در انجام بعضی از فعالیتهای طراحی محور نیز ناتوان هستند و بیشتر برای انجام کارهای عملیاتی به کار می آیند.
ابزارهای  انجام فعالیتهای پژوهشی مهندسی: 
برای انجام فعالیتهای پژوهشی مهندسی نیاز به سه نوع ابزار است:
برنامه‌های شبیه سازی(Simulation programs )
سامانه‌های تعامل فکری و تبادل اطلاعات مهندسی(Interactive engineering workstation )
سیستمهای هوشمند(Expert System )
در مورد افراد گروه اول که توانائی بالفعل در انجام کارهای پژوهشی دارند, حتی هنگامی که کامپیوتر در اختیار این افراد قرار نمی گیرد تلاش می کنند با استفاده از ماشین حسابهای الکتریکی و مکانیکی خود کارهای پژوهشی بدیعی را انجام دهند بنابراین اگر برای این افراد پروژه مشخصی را با در اختیار قرار دادن فضای مناسب تعریف کنیم قطعاً نتایج بسیار جالبی را به دست خواهند آورد.
 این طور تصور می شود که اگر فضای مناسب با ابزار مناسب همچون کامپیوتر همراه گردد کارائی انجام فعالیتهای پژوهش محور را به مراتب بالاتر خواهد برد اما تجارب موجود در دنیا نشان می دهد که از زمان ورود  کامپیوتر به عرصه فعالیتهای پژوهشی تا حدود زیادی از کارائی و حتی مقدار کمی این فعالیتها کاسته شده و حجم فعالیتهای طراحی محور و عملیات محور در مهندسی افزایش عمده‌ای یافته است.
در حال حاضر بیشتر کاربردهای برنامه های کامپیوتری  در کشور به شکل مجزا است به صورتی که هر مهندس به روی بخش خاصی از یک سیستم کار می کند و از فرایندهای موجود در قسمتهای دیگر سیستم مطلع نیست و در صورتی که فردی بخواهد یک فعالیت پژوهش محور را در قالب این سیستمها انجام دهد کاری وقت گیر و خسته کننده است زیرا با فضای کلی سیستم آشنا نیست.
به طور کلی ویژگی افرادی که دارای توانائی بالفعل در زمینه فعالیتهای پژوهشی هستند به این شکل است که به سادگی می‌توانند خود را با سیستم‌ها هماهنگ کرده و از آنها استفاده کنند, اما مهندسین گروههای دیگر برای استفاده از این سیستمها بلافاصله به دنبال تجزیه سیستم و بخش بندی آن می روند تا بتوانند به صورت بخشی نیز از آن استفاده کنند. این موضوع مهمترین ویژگی سیستمهای کامپیوتری است که موجب اختلال در فعالیتهای پژوهشی شده‌است. توجه به همین موضوع کلیدی باعث گردید که نسل جدید ابزارهای مورد نیاز جهت فعالیتهای پژوهش محور تهیه شود. ابزارهائی که دارای قابلیت‌های توسعه یافته‌ای در خصوص تعامل فکری و تبادل اطلاعات و تلفیق سیستمهای هوشمند بوده و به یکی از مهمترین عاملها برای تغییر پارادیم به سمت مهندسی پژوهش محور در کشورهای توسعه‌یافته تبدیل شده‌اند.
البته انجام فعالیتهای پژوهش محور لزوماً وابسته به ابزارهای رایانه ای نیست بلکه خود فرایند پژوهش به تنهائی شکل دهنده یک فرایند ویژه و منحصر به فرد است و کامپیوتر تنها حکم کاتالیزور را برای این فرایند بازی می کند.
نحوه عملکرد فعالیتهای پژوهش محور:
مطالعات موردی که در زمینه مهندسی پژوهش محور صورت گرفته نشانگر بالا بودن پتانسیل موجود در این رویکرد مهندسی و اثر قوی آن به روی بهره وری و تولید است، در واقع باید گفت که این روش منشأ اصلی تحول و تغییر منجر به ابداعات تکنیکی را در خود نهفته دارد. اما نکته  اساسی که ویژگی خاص این رویکرد می‌باشد و همواره باید مد نظر قرار گیرد این است که این روش بسیار زمان بر بوده و بعضاً منجر به نتیجه نمی شود ولی آنگاه که به نتیجه می رسد جهش عمده ای را در کارائی سیستم ایجاد می‌کند که دائمی خواهد بود و باعث می‌شود سیستم در یک سطح جدید از کارائی کار خود را دنبال نماید. نمودار (5) بیانگر دو سناریوی مختلف برای یک شرکت در شرایط حاکم بودن و عدم حضور این رویکرد می باشد.
 
نمودار(5): مقایسه بازدهی در رویکرد عملیاتی با رویکرد پژوهشی

 سناریوی (1) عمدتا بر مبنای رویکردهای عملیات محور و طراحی محور به مهندسی تنظیم شده‌است, در این سناریو روند تغییر کارائی سیستم بسیار بطئی و به صورت خطی بوده است سناریوی دوم موقعیت همان شرکت را با دنبال کردن رویکرد پژوهش محور معرفی می کند. نمودار به خوبی نشان می‌دهد که روند تغییر کارائی به صورت پله‌ای است و در طول مقاطع زمانی هیچ گونه تغییری در کارائی صورت نپذیرفته و یا بعضاً کارائی رشد منفی داشته است اما با یک ابداع یک جهش ناگهانی و غیر پیوسته در کارائی شرکت صورت می‌گیرد که تداوم نیز می‌یابد و علت  تداوم این است که آنچه در بخشهای پژوهشی ابداع می شود و یا توسعه می‌یابد استانداردسازی می‌گردد و به بخشهای عملیاتی و طراحی منتقل می‌شود.
نحوه آموزش مهندسین برای انجام فعالیتهای پژوهشی:
تعجب آور نیست اگر بگوئیم کمتر مهندسی یافت می شود که بتواند بر اساس سابقه های آموزشی اقدام به فعالیتهای پژوهش محور نماید زیرا جدول درسی اغلب دانشگاههای دنیا مبتنی بر آموزشهای عملیات محور و یا طراحی محور است و به کمتر توجهی به بحث های پژوهشی میشود و طبیعتا هر دانشجوئی برای فراگیری علوم مهندسی به کتب مرجع درسی و حل مسائل و مثالهای موجود در آنها متوسل می شود و تلاش می‌کند از این طریق با این علوم آشنا شده و صاحب نظر گردد.  یکی از راهکارهای آموزش روشهای پژوهش محور در مهندسی, ارتباط با اساتیدی  است که چنین روحیه ای را دارا بوده و نیز تجربه عملی انجام کارهای پژوهشی را نیز داشته باشند البته ممکن است بعضی تصور کنند که دانشجو از طریق استفاده از ابزارهای مهندسی پژوهش محور همچون برنامه های ویژه طراحی شده می تواند با روش مهندشی پژوهش محور آشنا شود ولی تجربه نشان داده است که این ابزارها فقط در سطح دوره‌های کارشناسی ارشد کفایت می کند و به هیچ وجه برای دوره های دکتری کافی نیست متأسفانه بیشتر برنامه‌های درسی دوره‌های دکتری به شکلی است که دانشجو تلاش وافری می نماید تا بتواند هر چه بیشتر با جزئیات علوم آشنا شود و هیچ گونه برنامه‌ای برای آموزش فرایند پژوهش به دانشجو طراحی نشده است. در واقع کار اکثر دانشجویان دکتری تحقیق در خصوص بخش بسیار کوچکی از یک سیستم است. با توجه به آنچه گفته شد اعتقاد بر این است که دانشگاهها باید تفاوت میان پارادیمهای مختلف مهندسی را عمیقاً درک نمایند و اقدام به استخدام اساتیدی نمایند که دارای تجربه های عملی در زمینه آموزش روش های پژوهش محور باشند.
نکته بسیار مهم دیگری که جا دارد یک بار دیگر بر آن تأکید شود این است که تنها افرادی می توانند اقدام به آموزش, نظارت و یا مدیریت یک فرایند پژوهشی نمایند که خود دارای درک حسی و تجربی از این نوع رویکردها بوده و تفاوت میان رویکردهای مختلف مهندسی را عمیقاً درک کرده باشند. اگر دانشگاهها بتوانند چنین فضائی را برای دانشجویان فراهم آورند و دانشجو  قبل از فارغ التحصیلی آشنائی کافی با رویکرد پژوهشی پیدا کند قطعاً ثمرات ارزشمندی را برای صنعت نیز به دنبال خواهد داشت.
سؤال دیگری که در اینجا به ذهن متبادر می شود این است که اگر دانشگاهها بتوانند به نحوی سازمان‌دهی شوند که فعالیتهای پژوهش محور در آنها نهادینه شود صنعت و شرکتهای صنعتی چگونه می توانند از این قابلیت بهره‌برداری نمایند؟ یکی از بهترین راه حل های صنعت این است که مهندسین تازه وارد خود را در پروژه‌های پژوهشی تحت مدیریت مهندسین ارشد آشنا با روشهای پژوهشی قرار دهند و از این طریق آنها را به چالش کشانده و فرایند آموزش را از این مسیر دنبال نمایند تا این مهندسین نیز بتوانند از تجربه عملی و ملموس در زمینه این نوع فعالیتها برخوردار شوند. البته نباید انتظار داشت که همه مهندسین بتوانند تمایز میان رویکردهای مختلف مهندسی را درک کنند بلکه مهندسین بر اساس نوع روحیات و پیش زمینه علمی موجود دانشگاهی خود ممکن است برخورد متفاوتی در برابر این نوع آموزشها داشته باشند و لذا بعضی بسیار سریع و بعضی بسیار کند خود را با این روش سازگار نمایند.
سازمان دهی, نظارت و مدیریت در رویکرد پژوهش محور:
ساختار سازمانی اکثر شرکتهای موجود در صنعت به نحوی نیست که به راحتی بتوانند خود را با رویکرد پژوهشی هماهنگ نمایند و قطعاً اگر صنایع بخواهند با این رویکرد مهندسی سازگار شوند حتماً باید تغییرات اساسی و بنیادینی را در ساختار سازمانی خود پدید آورند. ویژگی منحصر به فرد فعالیتهای پژوهشی تغییر و تحول دائمی و پویائی آن است و مدیریت این نوع فعالیتها در واقع مدیریت تغییر و تحول قلمداد می‌شود، لذا هر چه فرهنگ سازمان با فرایند تغییر و تحول دائم سازگارتر و هماهنگ تر شود اثرات مثبت این رویکرد در سازمان نیز بیشتر خواهد بود و کارائی و بهره وری رشد بیشتری خواهد داشت.

 
نمودار(6): ساختار تیم پروژه های پژوهشی

یکی از راه کارهای بسیار مناسب, به کارگیری روشهای کارگروهی در سازماندهی شرکتها است. در نمودار(6) مشاهده می شود که در این ساختار, تیم پژوهشی نقطه اتکاء هر برنامه پژوهشی محسوب می گردد. البته رهبر این تیم پژوهشی باید یک مهندس پژوهش محور باشد که دارای تجارب عملی در انجام این سنخ پروژه ها بوده و توانائی مدیریت این تیم را داشته باشد. نکته دیگری که باید در مورد ویژگیهای این تیم عنوان نمود این است که ترکیب گروه پژوهشی باید متشکل از طیف متنوعی از اساتید و مهندسین دارای تخصصهای مختلف در زمینه جنبه‌های مختلف مسئله مورد پژوهش باشد و نکته بعد این که باید ترکیب تیم برای اجرای چند پروژه پژوهشی مشابه تغییر نکند تا اعضاء تیم با هم هماهنگ تر شوند و با ویژگیهای هم آشنا گردند و تدریجاً توانمندیهای گروه نیز ارتقاء یابد. در ساختار یاد شده مدیران عالی نقش تعیین نمودن محور پژوهشها بر مبنای بازخوردگیری از پژوهشهای قبلی را دارند و بر اساس نوع نتایجی که به آن نیاز دارند زمانهای مشخصی را برای انجام پروژه در نظر می‌گیرند و در صورتی که این انتظارات بسیار زیاد باشد آنها می‌توانند زمان مأموریت گروه پژوهشی را طولانی‌تر نیز بنمایند. البته مدیران عالی حاکم بر گروه‌های پژوهشی خود باید دارای مشاورین ارشدی در زمینه فعالیتهای پژوهشی باشند که از طریق آنها بتوانند تصمیمات پخته‌تر و جاافتاده‌تری را در مورد پروژه‌ها اتخاذ کنند.
هر گاه یک سازمان بتواند خود را با رویکرد پژوهشی سازگار نماید و فرهنگ پژوهشی را در ساختار خود جا بیندازد قطعاً بهره‌وری و کارائی سیستم خود را بالاتر می‌برد. نمودار (7) سازماندهی های مختلفی که برای سازگاری با رویکرد پژوهشی قابل تصور است را نشان می‌دهد. در این سیستم تیمهای پژوهشی توسط مدیران تعریف می‌شوند و اعضاء مورد نیاز آن براساس نوع پژوهش به کار گمارده می‌شوند و عموماً سعی می‌شود این تیمها شامل تخصصهای مختلف در زمینه‌های پژوهشی باشند. این تیم ها به روی پروژه‌های تعریف شده کار می‌کنند و نتایج حاصل از تحقیقات آنها به بخشهای عملیاتی منتقل شده و به کار گرفته می شود. به این ترتیب کارائی سیستم با هر ابداع جدید و انتقال آن به بخشهای عملیاتی پله پله ارتقاء می یابد.
 
نمودار (7): جایگاه فعالیتهای پژوهشی در زمینه مهندسی نفت در شرکتهای پیشرفته

نتیجه گیری:            
در محیط پر چالش و پر رقابت بین المللی و در شرایطی که فرایند جهانی شدن چه بخواهیم و چه نخواهیم در حال تبلور و تحقق است. سازمان دهی ها و روش های سنتی در اداره امور شرکتها و صنایع, کارائی لازم را نخواهند داشت. با محوریت یافتن دانائی در صنعت و تجارت که دائماً در قالب فناوری جدید رخ می‌نماید، واژه‌هائی مانند مزیت نسبی رنگ باخته و کهنه شده اند. چون نیک نگریسته شود امروز همه مزیتها در دانائی است بنابراین اگر تولید و تجارت از پشتوانه دانائی و خلاقیت و ابداعات دائمی برخوردار نباشند محکوم به شکست در عرصه رقابت جهانی خواهد بود.
از سوی دیگر توفیق شرکتها و سازمانها در کنار برخورداری آنها از نیروی انسانی دانشمند, در گرو پدید آوردن محیطی پویاست که موجب برانگیختگی نیروی انسانی شود. به عبارت دیگر در اختیار داشتن نیروی انسانی تحصیل کرده و با مهارت تنها شرط لازم توفیق سازمانها بوده و شرط کافی آن قرار دادن این نیرو در محیطی مناسب و پویاست، خصوصاَ این که هر چه نیروی انسانی خلاق‌تر و هوشمندتر باشند در محیط نامناسب زودتر دچار مشکلات روحی و روانی خواهند شد. رویکرد نوین مهندسی پژوهش محور که می رود تا به رویکرد مسلط در سازمانهای دانائی محور و پیشرفته امروز تبدیل شود می تواند راه حلی کارا برای بسیاری از مسائلی که ذکر آن رفت باشد.
هر چه زنجیره ارزش یک صنعت پیوسته تر و متراکم تر باشد و هر چه صنعت از نظر تحولات فن آورانه پویاتر باشد ارزش و اهمیت توجه به رویکرد اخیر در آن فزونی خواهد یافت و صنایع نفت به وضوح از این ویژگیها برخوردار است. بنابراین توجه به این رویکرد در همه صنایع کشور و به ویژه صنعت نفت از فوریت و اهمیت فراوانی برخوردار خواهد بود.

منابع فارسی:
1- باقری رضا؛ " کارکرد مدیریت دانش در صنعت نفت و مطالعه موردی به کارگیری آن در چند شرکت بین المللی"؛ مرکز مطالعات تکنولوژی دانشگاه صنعتی شریف سال 1384.
2- حسن‌تاش، سیدغلامحسین "تصمیم‌گیری، تصمیم‌سازی و پژوهش" ماهنامه اقتصاد انرژی شماره 21 سال 1379
3- حسن‌تاش، سیدغلامحسین، "مزیت در دانائی است" ماهنامه اقتصاد انرژی شماره 14 سال 1379

منابع لاتین:
3- Weinschel, B.O. and Jones, R.C.: Toward the more effective utilization of American engineering, American Assn. of engineering society, 1986.
4- Millheim, K.K.: The new Engineering paradigm and the emergence of Investigative engineering, JPT, 1989.