مقدمه: تکنولوژی اطلاعات کلیدی همکاری دانشگاه و صنعت طی دهه های اخیر از حالت سنتی خارج گشته که دراین رابطه تافلر (1990) سه موج تغییر را بمنظور توضیح ماهیت تکامل تدریجی تمدن بشری بر می شمرد. موج اول دوره کشاورزی، موج دوم دوره صنعتی و قرن اطلاعات (موج سوم ) مقارن با نیمه دوم قرن بیستم شروع شد و اکنون بشریت درحال گذر از آن است و صنعت و اقتصاد جهان برپایه تبادل اطلاعات، ارتباطات الکترونیکی و استقلال بیشتر بنا نهاده شده که باعث توسعه مرزهای سازمان ( مرز گستری)، ایجاد شبکه های گسترده کاری و نهایتاً سازمانهای مجازی  گردید. بنابراین ایجاد سازمان های مجازی ره آورد قرن اطلاعات بصورت عام و کامپیوتر بطوراخص است. ( لینپک و استامپس 1997). این پدیده که در اشکال مختلف مانند سازمانهای مجازی، تیم های مجازی ، گروههای مجازی ،آموزش مجازی ، و با سرعت زیاد بدلیل ضرورتهای اقتصادی و فنی و توسعه ای درکشورهای پیشرفته در حال استقرار است در کشور ما هنوز جایگاه مشخصی نیافته است.

سازمان یا صنعت مجازی چیست؟
   هدبرگ و دیگران (1997) درتعریف سازمان های مجازی به مقایسه این سازمان با سازمان ها سنتی اشاره دارند. سازمان های سنتی عملیات خود را در قالب واحدهای مشخص و واحدهای تجاری انجام می دهند. سازمان های مجازی عملیات خود را فراتر از زمان، مکان، فرهنگ ومرزهای سازمان انجام می دهند. بنابراین سازمان های مجازی اغلب به عنوان گسترش فعالیت  های داخلی با ایجاد ارتباط خارج از مرز سازمان تعریف شده که با بهره گیری از تیم های مجازی بسته به نیاز سازمان شکل گرفته و یا خاتمه می یابد که نتیجه آن ایجاد یک سازمان بدون مرز  که به عنوان یک « شبکه متحداز کارکنان» بدون توجه به مکان وزمان و مالک آن به نحو مطلوب به فعالیت کاری می پردازند. مزایای ایجاد اینگونه سازمان ها بطور کلی وفق پذیری بیشتر، کوتاهتر شدن زمان پاسخگویی، تخصصی تر شدن وظیفه ومعایت آن افزایش مناقشات ، کاهش وفاداری و ریسک پذیری بیشتر است.
   پاور گیزموز (1997) بدلایل ذکر شده استقرار محیط های کاری مجازی رادر سطح صنایع جهان غیر قابل اجتناب می داند: کاهش هزینه های امور؛ افزایش کارآئی؛  افزایش سوددهی وافزایش سرویس دهی.

انواع محیط  های کاری
   با فراهم شدن یک محیط مجازی بطور کلی امروزه دو روش بیشتر مورد توجه وکاربرد دارد وعبارت است از تیم مجازی و کار مجازی  که به اختصار دراین مقاله هر یک توضیح داده می شود.
1- تیم مجازی
کلارک (1996) اظهار می دارد که تیم های مجازی ارتباط متقابل اعضاء با یکدیگر معمولاً با استفاده از سیستم ارتباطی الکترونیک انجام می پذیرد اعضاء ممکن است هرگز یکدیگر را ملاقات نکنند. این روش باعث صرفه جویی در زمان، هزینه های مسافرت و حذف مشکل دستیابی به متخصص شده که می توانند به سرعت شکل گرفته و به انجام امور بپردازند. دراین روش امکان دسترسی به یک بازار وسیع جهانی برای شرکتها فراهم می گردد.
   صرفنظر از مزایای تیم های مجازی مهمترین ناخشنودی آن فقدان ارتباط متقابل رو در رو و فیزیکی است که طی آن ارتباط کلامی و غیر کلامی برای انتقال مفاهیم بکارگرفته می شود. مشکل دیگر درک مسائل فرهنگی فیمابین است.
   آنستاد وهوپر (1997) معتقدند که صرفنظر از فقدان ارتباط متقابل تیم های مجازی بدلیل توسعه تکنولوژی نرم افزارهای گروهی و سادگی استفاده از سیستم اینترنت کارخانه را گرفته تا پست الکترونیک بطور روز افزونی گسترش می یابد.
2- کار مجازی
   روش دوم آرایش مجاز « کار مجازی» است که بر اساس اظهارات گوپتا، کریمی وسامرز (1995) کار دور از دفاتر مرکز و یا تاسیسات تولیدی انجام می گردد و کارکنان تماس واقعی با همکاران خود نداشته ولیکن با استفاده از ابزارهای الکترونیکی بسادگی با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند. علاوه بر کار در منزل  سه نوع کار مجازی وجود دارد.
  کاردر هتل  ( میهمانخانه ای )؛ میز مشترک  ومراکز کار مجازی .
همکاری در سازمانهای مجازی
   همکاری کلیدی برای اثر بخشی در سازمانهای مجازی است. مهرمان، گالبریچ و لاولر (1998) اظهار می دارند که به جهت مواجه با چالش های فزاینده از جمله، رقابت های جهانی، تغییرات سریع و پیچیدگی بیشتر، ساختارهای سازمانی، انعطاف پذیری و روانی بیشتری پیدا کرده و پیشرفت های تکنولوژی سازمانها را قادر ساخته که فعالیت های خود را به خارج از سازمان گسترش داده و زیرساختاری را برای سازمانهای مستقل فراهم آورد که در سراسر جهان به فعالیت تجاری خود بپردازند بنحوی که بعنوان یک سازمان واحد بنظر رسند وجود مدل مشترک مجازی بستگی به افرادی دارند که بسرعت برای همکاری مشترک بمنظور انجام کار مهم ویا  حل مشکلی کنار هم آیند. تیم های مجازی متشکل از افراد یک سازمان می باشد که در مکانهای مختلف با استفاده از تکنولوژی اطلاعات مانند پست الکترونیک ، ویدیو کنفرانس به فعالیت می پردازند که کلید موفقیت سازمان بستگی به همکاری مشترک آنان دارد.
   همکاری موثر بین افراد،گروه، تیم وسازمانها ره آورد جدید دانش وخلاقیت بوده که در جای خود منبعی استراتژیک و کلیدی برای توفیق سازمانها بویژه سازمانهای مجازی است. بنابراین چگونگی هدایت وحفظ این همکاری بایستی بعنوان اولویت اول توسعه در سازمانهای مدرن و طراحی تکنولوژی در نظر گرفته شود. برای توسعه همکار ی در سازمانهای مجازی در نظر گرفتن سه عامل حل تعارض، تسهیل فرایند وطراحی تیم ونقش کامپیوتر در ابعاد همکاری ضروری است.
1- حل تعارض
   ضرورت حل تعارض بمنظور دستیابی به همکاری مشترک در سازماان بویژه مجازی ضرورت دارد. کوپر و روسو ( 1999) به نقل از دانشمندان علم روان شناسی پنج مرحله را در فرایند تعارض تعریف کرده اند. « رقابت»   که طی آن فرد به حساب دیگران تلاش می نماید تا به هر نحوی به موفقیت دست یابد ( برنده – بازنده ) ؛ پذیرش  که طی آن فرد با نادیده گرفتن خود باعث رضایت دیگری می شود. ( بازنده – برنده )؛ سازش راهی میانه بین دو بعد فوق است که خوشنودی تیم یعنی برای هر طرف 50% رضایت حاصل میگردد ( نصف کردن تعارض) ؛ اجتناب  تلاش برای جلوگیری از رضایت خود و دیگری و بعد آخر همکاری  است که فرد تلاش دارد طی آن رضایت خود و دیگری بطور کامل برآوردگردد ( برنده – برنده )  همکاری مرحله است که طرفین به توافق کامل رسیده و نتیجه آن خلاقیت و موفقیت سازمانی است که برای دستیابی به این توافق درهر موقعیت مناقشه انگیزی عبور از چهار مرحله زیر ضرورت دارد:
1-1- دور کردن کارکنان از مسئله
2-1- تاکید بر منافع و نکات مورد علاقه نه موقعیت
3-1- دادن اختیار برای دستیابی به سود متقابل
4-1- اصرار بر کاربرد معیارهای هدفمند
2- تسهیل فرایند و طراحی تیم
   آنچه از مضمون تعریف تیم قابل درک می باشد حس همکاری است. یک تیم مجموعه ای از افراد هستند که وظایف خود را بصورت وابسته انجام داده برای بازده بیشتر بصورت مشترک مسئولیت پذیر بوده وخود و دیگری را به عنوان پیکره اجتماعی درنظر گرفته و روابط و ارتباطات خود را در درون و خارج از مرزها گسترش می دهند. بنابراین کار مشترک با دیگران شرط لازم برای همکاری ولی کافی نمی باشد. آنچه مهم است نحوه همکاری در به انجام رساندن  کار با یکدیگر است.
   جدید ترین تظریه در دستیابی به همکاری مشترک نظر روجر شوارتز (1994) است که طی آن برای داشتن گروههای اثر بخش شانزده مرحله را لازم می داند؛ آزمون فرضیه؛ مشارکت در اطلاع رسانی؛ توافق روی واژه های کلیدی؛ ابراز آشکار نظر مخالف؛ بحث روی مسائل غیر قابل بحث؛ و بی توجهی به مسائل ساده و.....
2- نقش کامپیوتر در ایجاد همکاری
   تکنولوژی اطلاعات بویژه کامپیوتر نقش مهمی را در ایجاد همکاری با تسهیل تبادل اطلاعات وارتباط متقابل بازی می کند. تکنولوژی اطلاعات شرط لازم و برای توسعه همکاری ولی کافی نمی باشد. شرایط مناسب اساسی  ترین زمینه برای توسعه همکاری فردی و گروهی در سازمان مجازی است. این شرایط فراهم آوردن تسهیلات لازم برای تبادل اطلاعات و دانش است و این باور که فرد به تنهایی بدون همکاری سایر افراد نمی تواند موفق باشد.
   بطور کلی حلقه ذیل چارچوب همکاری در سازمان مجازی را ترسیم می کند.
 

شکل 1- حلقه همکاری

در شکل فوق هر حلقه در برگیرنده حلقه داخلی است و ضمن تأثیر بر آن متاثر نیز می گردد.
نظریه های آموزش شبکه ای و کاربردهای آن در آموزش عالی
   دانشگاهها مدتهای مدیدی است که وظیفه تعلیم و تربیت دانشجویان را در سطح عالی بعهده گرفته وایفاء وظیفه می نمایند. در طول سالیان اخیر این مهم طبق یک روند شناخته شده و سنتی صورت گرفته وکمتر شاهد تحولی در آن بوده ایم بطوریکه می توان دانشگاهها را مدل بزرگتر و وسیعتر مدارس تلقی کرد.دانشجویان مشابه دانش آموزان در کلاسها می نشینند و به سخنان اساتید گوش فرا می دهند. احیاناً پرسش و پاسخی رد و بدل می شود و پس از اتمام هر کلاس استاد و دانشجو بسرعت دانشگاه را ترک میکنند، اولی برای رسیدن به تدریس بعدی در یک دانشگاه دور و نزدیک ودومی برای رسیدن به کار موقت یا دائمی که جهت امرار معاش در پیش گرفته است.
   از کاربرد تکنولوژی های آموزشی خبری نیست، پژوهش ومطالعه بدلیل عدم وجود امکانات از یک طرف و نداشتن فرصت توسط استاد و دانشجو عملاً بر بوت فراموشی سپرده شده است. این امر فقط خاص کشورهای درحال توسعه نظیر ایران نیست، بلکه در کشورهای توسعه یافته هم تا حدودی مشهود بوده است.اما براستی این معضل و بحران را آنها چگونه حل کرده اند؟

آموزش شبکه ای، فن آوری نوین آموزشی
   در سالهای اخیر از سوی صاحب نظران، آموزشی نظریاتی ارائه شده که ناکارآمدی مدل های آموزشی فعلی هم محور را مطرح می سازد و براین نکته تأکید می کند که شالوده آموزش عالی فعلی با فن آوریهای جدید آموزشی که اطلاعات محور هستند سنخیت و سازگاری چندانی ندارد. فن آوریهای نوین آموزشی که برپایه اطلاعات جدید استوار بوده وامروز بعنوان یک ضرورت جامعه در کشورهای توسعه یافته جایگاه خود را یافته است. این فرآوری متکی برشبکه جهانی است، بعبارت دیگر ظهور به معنای پایان مرزبندیهای محلی وملی است. هر کس می تواند با در اختیار داشتن یک کامپیوتر و یک مودم و برخورداری از سرویس پشتیبانی کننده اینترنت با حداقل محدودیت با دنیا ارتباط برقرار کند واز اقیانوس بیکران اطلاعات استفاده کند. هر کس می تواند آموزش ببیند وفرصت یادگیری و یادهی هر موضوع را در هر زمان و مکان داشته باشد. نظریه پردازان آموزشی پیش بینی می کنند که بااین تحول سریع تکنولوژیک که دنیا درحال تجربه کردن آن است و با عنایت به ارائه دانش واطلاعات ( هم در داخل و هم خارج از دیوارهای دانشگاه) دانشگاههای شبکه ای یاالکترونیک جای خود را بزودی باز کرده و پدیده ای کاملاً متفاوت و جالب نسبت به دانشگاههای سابق خواهند بود. عصر شبکه های ارتباطی تأثیر فراوانی بر روی جامعه ( نسبت به زمانیکه چاپ و انتشار مطالب برای عموم مردم مطرح بود) داشته است.
   بهرحال همانطور که مشاهده شده است از گذشته تاکنون نظام آموزش عالی حرکت کند و آهسته ای در پاسخگویی به نیازهای فوری جوامع داشته است. بنظر می رسد بسیاری از اساتید و مدرسین هنوز متوجه نیستند که پدیده های غیر آموزشی نظیر تجارت الکترونیکی؛ پیشرفتهای تکنولوژی و دیگر پیشرفته های موجود می تواند شکل دانشگاه را متحول ساخته و  تکنولوژی جدید آموزشی را ارائه دهند. همانطور که پیشرفت جهانی در مقیاس رو به توسعه است که قبلاً حتی تصور آن هم نمی شد، یادگیری درموسسات آموزش عالی نیز تحت تأثیر به پشرفتهای جدید قرار گرفته و بر محور آن متمرکز شده است. البته در پاره ای موارد دانشکده ها و دانشگاههای معتبر هم بصورت فزاینده ای بربهسازی و یا پیشرفت بعنوان راهی برای گسترش کوششهای آموزشی خود وهمینطور وسیله ای برای رسیدن به اهداف تأکید می کند ولی در سایر موارد، فقدان منابع یا نبودن علاقه آنان را متمایل به تداوم همان رویه های سنتی ومشخص کرده است. شاید این امر بخاطر نگرش بخشی ( جزئی) برخی موسسات باشد که برخی همکاران آگاهی دارند که « تا زمانیکه دانشگاهها فعالیت بیشتری را برای ایجاد تغییر و اثر گذاری برآن ننمایند،مردم که اطلاعات بهتری داشته وانتظار چندانی از آنها نمی رود کار را از دست آنها خواهند گرفت».
   عصر اطلاعات یا انقلاب سریع تکنولوژی دیجیتالی آن می تواند با تغییرات سازگار شود. این دنیای همواره در حال تغییر، تعامل جدی با افراد درگیر در فرایند آموزشی، نظیر دانشجویان،استاتید،مدیران آموزشی درموسسات و همینطور کارکنان آزمایشگاهها دارد.
   محیط های آموزشی مرتب و انعطاف پذیر باید با یکدیگر تلفیق شوند تا بتوانند با نیازهای جامعه به توسعه همگام شوند. فشارهائی که هم اکنون روی دانشگاهها و مراکز تربیت نیروی انسانی است باید از نظر تئوری،عملی، فرهنگی و سنتی طوری تغییر ماهیت دهند تا بتوانند نیازهای عصر تکنولوژی و الکترونیکی را پاسخگو باشند در تغییر جهتی که از    به الکترونیک ( بعنوان اولین    عصر اطلاعات) صورت گرفت،ماهیت استفاده کنندگان و تهیه کنندگان نیز تغییر یافت. بنابراین اساساً موسسات با عوامل ومسائلی که آموزش دوره چاپ را به آموزش الکترونیکی تبدیل کرده است روبرو هستند.

مدل آموزش شبکه ای
   آموزش شبکه ای چیست؟ آموزش شبکه ای وسیله ای برای یادگیری از راه دور بوده و یک روش آموزشی است که برای استاد و دانشجویان این فرصت را فراهم می  کند که درعین حال که ازنظر مزان ومکان از هم دور هستنند، فاصله آموزشی موجود را با وسائل مناسب تکنولوژیکی پر کنند. در آموزش شبکه ای ، کامپیوتر و تکنولوژی ارتباطات (ICT) شبکه ها بویژه شبکه جهانی اینترنت برای پر کردن فاصله آموزشی مورد استفاده قرار می گیرد. دوره های آموزشی که برای استفاده درآموزش شبکه ای طراحی می شوند اصطلاحاً دوره های مجازی نام می گیرند. این دوره ها از طریق شبکه کامپیوتر ارائه می شود. هیچ نوع تجهیزات فیزیکی از قبیل تخته و گچ مورد استفاده قرارنمی گیرد، بلکه محیط های آموزشی مجهز به نرم افزار وسخت افزار مورد اسفاده واقع می شوند. همه وسایل و فرمهای آموزشی مورداستفاده که در کلاسهای سنتی وجود داشت در این کلاسها « مجازی» هم وجود دارد. بهرحال فعالیتها ومجموعه تعاملات عمدتاً با تکیه بر تجهیزات سخت افزاری کامپیوتر و شبکه جهانی اینترنت ( بجای بحث و گفتگو رودررو ) انجام می پذیرد.
   دراین مدل دروس مجازی عموماً غیر همزمان ارائ می شوند، یعنی از قبل زمان یک مکان خاصی برای ارائه دروس پیش بینی نمی شود. دانشجویان مجبور نیستند در کلاسهای درسی یا مرکزآموزش مشخص در زمان خاصی حضور یابند، بلکه از طریق کامپیوتر شخص خود و اتصال به اینترنت این عمل انجام می پذیرد. موضوعات آموزشی و ارتباطات لازم می تواند در هر زمان ومکانی که دانشجو مناسب بداند ارائه گردد.  ابزارهای متعددی برای گفتگو و برقراری ارتباط در کلاسهای مجازی وجوددارد که ازاین میان می توان به مهمترین  و رایج ترین آنها اشاره کرد:
1- پست الکترونیکی
2- Listserve
3- شبکه جهانی (www)
4- پروتکل انتقال فایل (FTP)
5- Remure login
6- Chat
7- Video Conference
8- Tele Conference
    این ابزارها برای دو منظور بکارگرفته می شوند، یکی گفتگوی الکترونیکی دیگری ارائه موضوعات و متون مربوطه.این نوع ارتباط از طریق پست الکترونیکی میسر می شود. Listservs و Chat گفتگوی الکترونیکی را تسهیل می کنند ومباحث،سوالات ونکات مورد نظر را در بر می گیرند. بطوراعم این نوع ارتباطات که مکرر و روزمره هم هستند  حداقل زمان و وقت را بخود اختصاص می دهند. وضعیت آماری آموزشهای شبکه ای ( یا الکترونیکی ، راه دور، مجازی و عناوین مشابه آن) در کشورهای مختلف روند رو به رشد این مقوله مهم را نشان می  دهد. مثلاً در آمریکا حدود یکصد دانشگاه دراین خصوص فعالیت دارند ، آمارهای مشابهی هم در مورد استرالیا، نیوزلند وانگلستان و حتی در امریکا وجود دارد که بیانگر رد و بدل شد میلیونها متن آموزشی از طریق کامپیوتر است که از سراسر دنیا مخابره می شود. تقاضای استفاده از این پدید جالب و بسیار مفید روز بروز بیشتر می شود. این نکته را هم در مورد اموزش های شبکه ای باید بخاطر داشت که این نوع یادگیری یک فعالیت گروهی است نه انفرادی، بعبارت دیگر مجموعه ای از متخصصین کامپیوتر، الکترونیک، ارتباطات، برنامه ریزی آموزشی، مدیریت و .... با هم همکاری میکنند تا با حداکثر آموزشی و براساس استانداردهای تعریف شده این فعالیت را به انجام برسانند ادامه تحصیل درمقاطع عالی فوق لیسانس، دکتری بصورت مجازی از طریق l  tance learning از تسهیلات جدید تکنولوژی اطلاعات است که دانشگاهها را به صنعت راه داده است.

چالشهای جدیدارتباطی دانشگاه و صنعت
   دراین مقاله نگرش جدید به صنعت و دانشگاه در قرن تکنولوژی اطلاعات که ره آورد آن ظهور وتوسعه دانشگاه وصنعت مجازی است ارائه شده. از آنجا که کشور ما هم مانند سایر کشورها متأثر از این پدیده می باشد و پذیرش و توسعه این تکنولوژی درایران غیر قابل اجتناب است بنابراین ارتباط مجازی صنعت و دانشگاه مورد تأکید است.
   خوشبختانه ظهور قرن تکنولوژی اطلاعات وابزار و وسایل لازم برای حرکت دانشگاه و صنعت به سمت مجازی، تسهیلگر ارتباط بین این دو بخش عظیم کشور می باشد. بنابراین چنین می توان گفت در صورتیکه این ارتباط بطور صحیحی بسمت مجازی سوق داده شود صنعت و دانشگاه هر یک علاوه برادامه حیات خود منطبق با رسالت در نظر گرفته شده بتوانند از مزایای عمده آن بویژه شکوفائی بیشتر وتوسعه بخش صنعت و دانشگاه بهره مند گردند. دراینصورت مزایایی که دانشگاه و صنعت ازا ین تغییر جهت به سمت مجازی شدن را به شرح ذیل می توان  خلاصه نمود:
• فراهم آمدن زمینه لازم برای تبدیل دانشگاه به عنوان یک محیط علمی در وهله نخست به سمت یک بنگاه اقتصادی و رهایی از وابستگی به اقتصاد دولتی حاکم برآن که متاسفانه بدلیل عدم توان در برآورد نیاز مالی مورد نیاز دانشگاهها مانع عمده ای در توسعه سریع ومورد انتظار جامعه از دانشگاهها می باشد.
• شبکه گستری و مرزگستری دانشگاه و تحت پوشش قرار دادن جزء صنعت کشور
• امکان برآورد مجازی نیاز آموزشی واقعی صنعت توسط دانشگاهها با بهره گیری از ابزارهای موجود در سیستم Web و اینترنت ( مانندپرسشنامه ها و.... )
• کوتاهتر کرن ارتباطی بویژه نیاز به حضور فیزیکی استاد و دانشجود در محل خاص و صرفه جویی عظیم دراین نزدیی مکانی برای صنعت و دانشگاه
• فراهم آوردن زمینه لازم برای آشنائی بیشتر صنعت از توانمندیهای آموزشی دانشگاهها و تسهیل درامر استفاده بهینه از این توانمندیها
• تسهیل در امر ارتقاء تحصیلی شاغلین صنعت از طریق مجازی و با استفاده از Distance learning واز بعد انگیزش باعث افزایش رضایت شغلی کارکنان شاغل در صنعت می گردد.
• دسترسی آسان به امکانات صنعت و دانشگاه به جهت اجرای پروژه های تحقیقاتی وصنعتی بمنظور حل معضلات کشور
• فراهم آوردن زمینه لازم برای حل معضلات کشور با تسهیل درامر استفاده از نظرات کارشناسان خارجی با برقراری ارتباط مجازی با صنایع ودانشگاههای خارجی
• گسترش تکنولوژی اطلاعات در سطح کشور که این بنو به خود منجر به توسعه تمدن جدید دانشگاهی و صنعتی می گردد.

نتیجه گیری
   دراین مقاله سعی شده نگرشی نو بر برقراری روابط پویا میان صنعت با دانشگاه درعصر نوین تکنولوژی اطلاعات و دستاوردهای آن (تسهیلاتی از جمله اینترنت، و...) ارائه شود که نهایتاً منجر به توسعه سازمان دانشگاهها به سمت دانشگاه «مجازی» شود. تاکنون نظارت ارزشمندی از طرف اساتید صاحبنظران،اندیشمندان علوم آموزش وارتباطات درخصوص نحوه ارتباط دانشگاه با صنعت ارائه شده است که هر یک در جای خود در موفقیت این دو بخش عظیم کشور تاثیر داشته است. ولی از آنجا که توسعه سریع تکنولوژی اطلاعات استقرار سازمان و دانشگاه مجازی آموزشهای راه اور،آموزش شبکه ای و .. غیر قابل اجتناب نموده است لازم است هرچند سریعاً توجه محف  و دانش پژوهان را به انجام تحقیقات دراین خصوص معطوف شود تا زمینه های لازم برای پذیرش، بسترسازی وتوسعه این پدیده درکشور فراهم آید. که به قول سید مهدی الوانی (1377) «همواره اندیشمندان درارتباط مقوله مجازی سخن به میان آورده‏اند که به علت تازگی موضوع به روشنی و با قطعیت نمی توان درباره آنها اظهار نظر کرد»، امیداست مقالاتی از این دسته مقدمه ای برای ورود به بحثهای دقیقتر و کاربردی تر و شفاف تر شدن مفاهیم دراین زمینه باشد.