نقش اقتصاد بخش تعاون در تعامل توسعه کشاورزی و صنعت

عده‎ای ار اندیشمندان توسعه معتقدند که رشد بخشهای کشاورزی و صنعت لازم و ملزوم یکدیگرند پیشرفت سریع یکی از آن دو بدون توجه به دیگری باعث خواهد شد برنامه‎ریزیها در اجرا با شکست مواجه شوند و نتوانند به هدفهای پیش‎بینی شده دست یابند. این واقعیت را باید بپذیریم که تقریباً هیچ موردی مشاهده نشده است که بدون توسعه صنعت توسعه کشاورزی دوام یافته باشد و یا بخش صنعت بدون توسعه کشاورزی رشد درون‎زا داشته باشد و چنانچه بر این تحلیل شاخص عمومی نوسازی و فناوری در بخش کشاورزی را بیفزاییم که به کاهش نسبت نیروی کار در کشاورزی می‎انجامد، نیروهای کار آزادشده این بخش باید در بخش صنعت جایابی شوند.

از سوی دیگر تجربیات اخیر نشان می‎دهد که توسعه صنایع شهری از یک طرف برای فروش محصولات و تولیدات خود و از سویی دیگر برای تأمین غذا وپوشاک نیروی کار خود نیاز به یک بخش کشاورزی مرفه و در حال توسعه دارد. این امر کوششهایی را می‎طلبد که منابع موجود در هر دو بخش را با عدالت معقول توزیع کند تا قابلیت تولید ملی افزایش یابد برای تحقق این امر تأسیس، گسترش و تنوع‎بخشی به تعاونی‎های صنایع کوچک، تعاونی‎های صنایع تبدیلی و تکمیلی، از مؤثرترین راههای توسعه است که واجد ویژگی‎هایی به شرح زیر می‎باشد:

1. تعاونیهای صنایع کوچک براساس آمایش سرزمین و با استفاده از امکانات و ظرفیتهای اقتصادی، اجتماعی و زیست‎محیطی می‎تواند سرریز نیروهای کار بخش کشاورزی را که با ورود تکنولوژی و یا تحت تأثیر قانون بازده نزولی از این بخش خارج می‎شوند جذب کند. این اقدام ضمن کاستن از آثار سوء گسترش حاشیه‎نشینی و گتو‎های شهری که هزینه‎های اجتماعی بسیار سنگینی را بر جامعه تحمیل می‎کند ارتباط نیروی کار را با زادبوم خویش تقویت کرده موجبات توسعه موزون مناطق محروم و کمتر برخوردار، با دیگر مناطق برخوردار و مجموعه کشور می‎شود.

2. تعاونیهای صنایع تبدیلی با استفاده از محصولات کشاورزی و باغی و جالیزی به عنوان ماده اولیه، ضمن تعادل بخشی به عرضه و تقاضای محصولات کشاورزی که عمدتاً به دلیل فسادپذیری نگهداری آن برای مدت طولانی امکان‎پذیر نیست و عرضه همزمان آن نیز به کاهش قیمت و اشباع بازار می‎انجامد و سرانجام به نابودی بخشی از محصولات کشاورزی منجر می‎شود که به دلیل بالاتر بودن هزینه‎های برداشت از قیمت بازار از جمع آوری آن صرفه‎نظر می‎گردد. تعاونی های صنایع تبدیلی با بهره‎گیری از این قبیل محصولات ضمن جلوگیری از هدررفتن محصولات باغی و جالیزی ارزش افزوده‎ای حدود 150درصد ایجاد می‎کند که ضمن افزایش قدرت خرید خانواده‎های روستایی موجبات رشد بازار برای بخش صنعت و خدمات می‎شود و به اشتغالزایی از طریق جذب نیروهای جداشده از بخش کشاورزی کمک می‎کند.

3. تعاونیهای صنایع تکمیلی این قبیل تعاونی‎ها ضمن بهره‎گیری از خروجی‎ها و ضایعات فرایندی در صنایع کوچک و صنایع تبدیلی به عنوان ماده اولیه، چرخه فعالیت را در فرایند و سیستم تکمیل می‎کند. از سویی با بازیافت ضایعات با نوعی برهم‎افزایی به اشتغالزایی و افزایش توان قدرت خرید مجدد مجموعه می‎افزاید و رابطه تعاملی بین بخش کشاورزی و صنعت و ارتباط خلاق میان آنها راهماهنگ و متوازن می‎سازد که روند آن توسعه‎آفرینی و کارآفرینی را رقم می‎زند.



در بررسی نقش تعاونی‎ها در توسعه کشور ذکر این نکته نیز ضروری به نظر می‎رسد که پرداختن به صنایع بزرگ ضمن نیاز به سرمایه‎گذاریهای کلان که در شرایط موجود امکان تأمین منابع برای این قبیل سرمایه‎گذاریها مشکل می‎باشد و از سویی دیگر ساخت و سازهای این قبیل صنایع و نصب و راه‎اندازی تجهیزات و تأسیسات آن زمان بر "Time Intensive" می‎باشد و به نیازهای عاجل اشتغال در کوتاه مدت پاسخ نمی‎دهد لذا برای برون‎رفت از تله بحران بیکاری به ویژه در میان فارغ‎التحصیلان دانشگاهی بهره‎گیری از صنایع کوچک، تبدیلی و تکمیلی به روش و با ساز و کارهای تعاونی ضمن معنا بخشیدن به سرمایه‎های کوچک و آورده‎های نیروهای جویای کار، زمینه‎های تحقق بخشی به رسالت و مأموریت اقتصاد بخش تعاون به عنوان قطب نما، نقشه و گره‎سنج کشتی اقتصاد کشور، فراهم می‎گردد.

زیرا این نظام به مثابه «شیوه سوم» مؤثرترین ابزار و وسایل برای خروج از دور باطل (vicious circles) می‎باشد. ضمن اینکه همانطوریکه در مباحث قبلی اشاره رفت تعاونی‎ها در بسیاری از کشورهای آسیایی و آفریقایی از جمله در کشور هند و مصر به عنوان هدف توسعه مطرح شده است و نهضت پیشرفته تعاونی به صورت زیربنای محکم بسیاری از رشته‎های اقتصادی خصوصاً کشاورزی، آبیاری، صنایع کوچک، تبدیلی، بازاریابی، توزیع، تدارک، روشنایی روستاها، احداث خانه و تأسیسات روستایی بوده است و به عنوان بوجودآورنده روح مشارکت جویی و همکاری مطرح است و به کار برده شده است که آثار مثبت عملکرد آن را به عنوان هدف توسعه می‎توان در واقعیتهای پیشرفت این کشورها مشاهده کرد.

در سایر کشورهایی هم که بخش تعاون به عنوان یکی از مؤثرترین و مهمترین ابزارهای توسعه به کار برده شده است آثار آن را در کاهش مؤثر بیکاری، فقر و توزیع عادلانه‎تر فرصتها، درآمدها و امکانات و اصلاح ضریب جینی و تعدیل ثروت می‎توان دید که روند مثبت و بهبود نسبی آنها از شاخصهای بسیار اساسی و اصلی فرایند توسعه است. چنانچه نقش اقتصاد بخش تعاون را در زمینه اشتغال‎زایی آن مورد توجه قرار دهیم که موجبات افزایش درآمد و به تبع آن افزایش قدرت خرید می‎شود تأثیر آن را در خروج از چرخة دور باطل می‎توان به خوبی دریافت که ضمن ترسیم چرخه دوره باطل و نقش تعاونی‎ها را در گشودن زنجیره آن توضیح خواهیم داد





استفاده نامطلوب از منابع

عفب افتادگی

کمبود سرمایه

سرمایه گذاری کم


پس انداز کم

تقاضای کم

درآمد کم

بهره وری کم

چرخه دور باطل


به طوریکه در چرخه نشان داده شده است برای برون رفت از این وضعیت که از ویژگی‎های توسعه نیافتگی و یا در حال توسعه بودن است. افزایش درآمد محوری‎ترین عامل تلقی می‎شود و برای تأمین آن ایجاد اشتغال از مهمترین و مؤثرترین وسایل و الزامات می‎باشد و تعاونی‎ها دارای این ظرفیت‎های بسیار بالای اشتغال‎زایی هستند به طوری که با سرمایه‎گذاری برای اشتغال در بخشهای دیگر می‎توان در بخش تعاون اشتغال ایجاد کرد یعنی ظرفیت اشتغال‎زایی تعاونی‎ها سه برابر بخشهای دیگر می‎باشد و این امر قدرت و سرعت شتابان موتور بخش تعاون را برای طی کردن مسیر توسعه نسبت به سایر بخشها نشان می‎دهد.

از سویی گستره فعالیتهای بخش تعاون براساس گرایشهای آن در شاخه‎های کشاورزی، ‌صنعتی،‌ معدنی، خدماتی،‌ مسکن، فرش دستباف، تأمین ‎کنندگان نیاز تولیدکنندگان، تأمین‎کننده نیاز مصرف‎کننده، اعتبار، حمل و نقل، چند منظوره، آموزشگاهی این توان، استعداد و ظرفیت را به آن می‎دهد که در تمامی زمینه‎ها پوششهای همه‎جانبه‎ ایجاد نماید و بردارهای سخت‎افزاری، مغزافزاری و نرم‎افزاری توسعه را یکجا ارائه نماید.

در بعد مغزافزاری براساس نظرات (راجرز - لوفر) شرط تحقق توسعه مشارکت برانگیخته و اختیاری از طریق تعاونی‎هاست و نوسازی جامعه از طریق سازمانهای مشارکتی و با زیرساختهای تعاونی از الزامات آن می‎باشد به تعبیری در بعد مغزافزاری تعاونیها به دنبال تغییر رفتار گروههای اقتصادی ملخ‎گونه به گروههای راهبردی و کاربردی گروههای اقتصادی مورچه‎سا برای توسعه می‎باشند یعنی تبدیل وضعیت یکی برای یکی به موقعیت یکی برای همه و همه برای یکی می‎باشد.