"دموکراسی الکترونیک" در گفتگو با مدیر مرکز مطالعات جهانی دانشگاه پوردو آمریکا
اینترنت در خدمت توسعه دموکراسی

عصر ایران، هومان دوراندیش - پروفسور یحیی کمالی پور، رئیس دپارتمان ارتباطات و مدیر مرکز مطالعات جهانی دانشگاه پوردو آمریکا و همچنین سردبیر نشریه گلوبال میدیا است. کمالی پور چهره ای واجد صلاحیت برای بررسی جوانب گوناگون موضوع " دموکراسی و اینترنت " است. وی اگرچه فضای اینترنت را ذاتاً دموکراتیک می داند، ولی به این نکته نیز اشاره می‌کند که در حال حاضر اکثر مردم جهان، یا لااقل اکثر مردم جهان سوم، به اینترنت دسترسی ندارند و هم از این رو دموکراسی الکترونیک در عموم کشورهای جهان، رویایی است که تحقق آن را باید در آینده انتظار کشید. متن زیر گفتگویی است با این استاد ارتباطات درباره مقوله دموکراسی و اینترنت به طور عام و مفهوم دموکراسی الترونیک به طور خاص.

  
تعریف شما از دموکراسی الکترونیک چیست؟ اساساً آیا چنین پدیده ای در جهان شکل گرفته است؟

دموکراسی در واقع به معنای "دوری جستن از استبداد و خود کامگی و برقراری عدالت و آزادی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، رسانه ای و دینی است".  یکی از دستاوردهای انقلاب اطلاعاتی و فراگیرشدن ابزارهای الکترونیک - که ارتباط آزاد از طریق شبکه  جهانی اینترنت را برای بشر فراهم ساخته - فرو پاشی نظم کهنه ارتباطی حاکم برجهان و خاتمه دادن به سیر یک طرفه جریان اطلاعات از سوی غرب به شرق است.

علاوه بر آن، اینترنت - بر خلاف رسانه های سنتی-  دراختیار و کنترل یک صاحب مشخص و یا شرکت خاص نیست. در نتیجه امروز هر فرد، در هر نقطه از دنیا، با برخورداری از دانش و تکنولوژی می تواند قسمتی از اینترنت را مالک شود و از راههای گوناگونی که برای همگان فراهم است ( مثل بلاگ، "فیسبوک"، "مای اسپیس"،" توئیتر" و "یوتیوب" عملا وارد یک ارتباط تعاملی و دوسویه  شود و آنچه را که مایل است با دیگران در میان بگذارد از طریق نوشتار، گفتار و یا تصویر نشر دهد. این امکان بی سابقه را می توان دموکراسی الکترونیک نامید.  

  منتقدین این مفهوم معتقدند در شرایطی که بسیاری از مردم جهان هنوز به تلفن دسترسی ندارند، سخن گفتن از پیدایش دموکراسی اینترنتی، خیال اندیشی است. نظر شما در این باره چیست؟

از دیدگاه من، خیال اندیشی می تواند بار مثبتی نیز داشته باشد به خصوص اگر این خیال اندیشی شامل آرزوهایی مثل دنیایی بهتر برای بشر و رسیدن به جهانی متعادل تر، کم تنش تر، آگاهتر و آزاد تر باشد. باید امیدوار بود و خیال های خوب را پرورش داد. البته هنوز اکثر مردم جهان، به خصوص در کشورهای در حال توسعه و یا جهان سومی، از وسائل الکترونیک و دسترسی به شبکه جهانی اینترنت بهره مند نیستند ولی در افق آینده می توان به روشنی دید و امیدوار بود که آنان نیز در آیندهای نه چندان دور از این انقلاب ارتباطاتی بهره مند خواهند شد.

    آیا دموکراسی الکترونیک شکل خاصی از دموکراسی مستقیم است یا اینکه خود نوع تازه ای از دموکراسی است؟

بر اساس آنچه در ابتدا گفتم، دموکراسی در هر زمینه ای تابع مولفه هایی است که جهانی هستند. من در علوم سیاسی و اجتماعی متخصص نیستم، ولی از دیدگاه ارتباطاتی به جریان آزاد خبر و اطلاعات ارج می گذارم و بر این باورم که هیچ کشوری نمی تواند از آزادی سخن بگوید مگر آنکه رسانه هایش آزاد باشند.

 من منظور شما را از دموکراسی مستقیم و غیر مستقیم درک نمی کنم. دموکراسی، دموکراسی است؛ عدالت، عدالت است؛ انصاف، انصاف است  و ... .

آنچه مهم است این است که منافع جمعی و یا ملی نباید فدای منافع گروهی، حزبی و شخصی گردد. من در هر شرایطی الویت را به منافع جمعی می دهم. متاسفانه این نکته در معادلات ارتباطاتی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی گم شده و نیاز به بازنگری و توجه خاص دارد. به بیان دیگر نباید  منافع مشترک را که جزیی از منافع شخصی همگان است از یاد برد.

 آیا رای دادن اینترنتی عموماً به افزایش شمار رای دهندگان منجر می شود؟

آری و نه! در بین جوانانی که دسترسی به اینترنت دارند و دوست دارند در امور سیاسی و اجتماعی نقش آفرین باشند، برخورداری ازامکان رای دادن اینترنتی می تواند به افزایش حضور آنان در رای گیری منجر شود. کما اینکه در انتخابات ریاست جمهوری امریکا که  به پیروزی آقای اوباما منجر شد، شمار آرای جوانانی که از طریق اینترنت رای داده بودند افزایش چشمگیری داشت. ولی اینترنت را نمی توان در رابطه با میزان مشارکت افراد مسن تر جامعه به عنوان یک عامل تاثیر گذار مورد محاسبه قرار داد.

 اینترنت در کدام نقاط یا کشورهای جهان تاثیر بیشتری بر روی سیاست داشته است؟
 
 در کشورهایی که اینترنت بصورت یک رسانه جمعی عمل می کند و در دسترس عموم است تاثیر گذار بوده است.  مشارکت و تاثیر گذاری اینترنت بستگی به فراهم بودن آن ، میزان فراگیری آن  و دانش رسانه ای کاربران وسائل الکترونیک دارد.

 برخی معتقدند دموکراتیزه کردن رسانه اینترنت مهمتر از اینترنتی کردن دموکراسی است. نظر شما در این باره چیست و اساساً دموکراتیزه کردن اینترنت یعنی چه؟ آیا الان فضای اینترنت دموکراتیک نیست؟

به نظر من، فضای اینترنت دمکراتیزه و آزاد است ولی دخالت دولتها و نهادها ی ذی نفع در کنترل این شبکه جهانی، مانعی در راه استفاده بهینه از این کانال ارتباطاتی است. منظور من این نیست که تولید و نشر محتوا باید از یک آزادی کامل( بدون لحاظ کردن مساله مسئولیت اجتماعی) برخوردار باشد و مثلا دروغ پردازی و شایعه پردازی بلا مانع باشد. به قول ارسطو میانگین طلایی، بهترین گزینه است.

 آیا بمباران اطلاعاتی شهروندان از سوی سایت های اینترنتی، به سود تحقق دموکراسی است؟

آیا منظور از بمباران اطلاعاتی آگاه ساختن است یا گمراه کردن و یا پروپاگاندا؟ اگر هدف، مثبت و در راستای منافع جمعی و ملی باشد، چندان مشکل آفرین نخواهد بود.  ولی در هرحال، توازن در کمیت و کیفیت، بهترین روش است چه از طریق اینترنت و چه از طریق رسانه های سنتی. بدون شک هیچ نوع بمبارانی، چه اینترنتی و رسانه ای و یا تبلیغاتی موجب تحقق دموکراسی نخواهد شد.  دمکراسی یک فرایند فرهنگی، رفتاری و فکریست  که با تزریق و بمباران تحقق نخواهد یافت.

  آیا فراوانی اطلاعات در فضای اینترنت، مانعی بر سر راه تصمیم گیری سیاسی شهروندان نیست؟

اگر فرضا شما به یک میهمانی دعوت شده باشید که انواع و اقسام غذاها فراهم باشد ، مسلما دست به انتخاب خواهید زد. انتخاب شما  نیز بر اساس تجارب قبلی و ذائقه شخصی شما خواهد بود. این یعنی برخورداری از حق انتخاب. حال اگر به میهمانی دیگری دعوت شوید که  حق انتخاب شما به یک یا دو نوع غذا محدود شود و هیچیک نیز باب طبع شما نباشد چه می کنید؟  آیا گرسنگی را ترجیح می دهید یا آنکه از بین آن دو یکی را انتخاب کرده و خود را سیر خواهید کرد؟

واقعیت این است که انسانها نیازها و ذائقه های گوناگون دارند و نباید انتظار داشته باشیم که همگان نیز آنچه من و شما می پسندیم را دوست داشته باشند.  بلکه باید به خواست و ذائقه آنها احترام گذاشت. با مطرح کردن این مثال، من فکر نمی کنم که حجم اطلاعات تاثیر معکوسی در تصمیم گیری داشته باشد.  بقول خودمان، "دانستن، توانستن است" و "توانا بود هرکه دانا بود."

مهم ترین وجوه مثبت و منفی تاثیر اینترنت بر سیاست چیست؟

قرار نبود که مرا وارد معرکه اسفبار سیاست کنید که در آن منافع شخصی و گروهی بر منافع ملی و جمعی ارجحیت دارند. من شک ندارم که شبکه جهانی اینترنت، اگر به صورت فعلیت تداوم پیدا کند، تاثیرات مثبتی در اشاعه دموکراسی در اقصی نقاط دنیا خواهد داشت.

 افشای اسناد محرمانه و مکاتبات دیپلماتیک آمریکا که گروه افشاگر ویکی لیکس چندی پیش بخش هایی را منتشرکرده، نمونه بارزی از فضای آزاد اینترنت است.  البته استفاده از این فضای آزاد به وسیله افراد و گروه‌های تروریستی و دزدان سایبر می تواند مشکل آفرین باشد.

 بدون شک هیچ شرایطی و هیچ تکنولوژی نمی تواند همیشه ایده‌آل و مطلوب  باشد.  ولی‌ در نهایت «آزادی و دانایی به از استبداد و نادانی است.»