نقش اقتصاد بخش تعاون در توسعه پایدار

براساس اعلامیه هزاره (Millennium Declaration): ورود به بحث اصلی را با جمله‎ای (نقل به مضمون) از پروفسور مایکل پورتر استاد دانشگاه هاروارد آغاز می‌کنیم که می‎گوید:

«نه فقط نیازهای شرکتهای تعاونی و اجتماع قادر به هماهنگ شدن با یکدیگر هستند، بلکه موفقیت کشورهای جهان سوم در بهبود بهروزی و آسایش، برای تقریباً هر شرکت یا بنگاه اقتصادی تعاونی،‌دارای اهمیت استراتژیک و بنیادی است.»

در سپتامبر سال 2000، تعداد 189 تن از سران دولت‎ها اعلامیه هزاره (Millennium Declaration) را تصویب کردند. این اعلامیه یک تعهد جهانی بی‎سابقه و یکی از قابل اعتناترین اسناد سازمان ملل در چند سال اخیر به شمار می‎رود. این اعلامیه قدرت دید همگانی و مشترکی در چگونگی مقابله با برخی از چالشهای بزرگی که جهان با آن روبروست عرضه می‎کند که قرابت و مشابهت بسیاری با مضامین و مفاهیم آرمانها و ارزشهای نظام تعاونی و بیانیه مأموریت آن به عنوان هدف و یا ابزار و وسیله توسعه دارد.

این اعلامیه منجر به ارائه هشت آرمان توسعه هزاره گردید که تأکید آن بر تلاش برای کاهش فقر، بالابردن کیفیت زندگی مردم، تضمین پایداری محیط زیست، و بنیان‎گذاری مشارکتهایی به منظور تضمین جهانی شدن، به نیروی مثبت‎تری برای توده‎های مردم جهان است.

اعلامیه هزاره که در برگیرنده شاخصهای توسعه پایدار تا سال 2015 است معطوف به پارادایم مطرح شده در گزاره‎های زیر می‎باشد.

1. ارزشها و مبانی مشترک

2. صلح، امنیت و خلع سلاح

3. توسعه و ریشه‎کنی فقر

4. حفظ محیط زیست مشترک

5. حقوق بشر، دمکراسی و حکومتداری مطلوب

6. محافظت از اقشار آسیب‎پذیر

7. برآورده کردن نیازهای خاص قاره آفریقا

8. تقویت سازمان ملل متحد

گزاره‎های فوق معطوف به اهدافی است که می‎توان در موارد زیر خلاصه کرد:

1- ریشه کنی فقر شدید و گرسنگی (2/1 میلیارد نفر در جهان کمتر از یک دلار در روز درآمد دارند، 800 میلیون نفر گرسته هستند)

2- دستیابی به تحصیلات ابتدایی همگانی در سطح جهان (113 میلیون کودک به مدارس راه نیافته‎اند)

3- توسعه دادن برابری جنسیتی و توانمندساختن زنان (60% کودکان محروم از تحصیلات ابتدایی را دختران تشکیل می‎دهند، زنان بطور متوسط 14% کرسی‎های پارلمان را به خود اختصاص داده‎اند)

4- کاستن از مرگ و میر کودکان (هر روز 30000 کودک در اثر بیماریهای قابل پیشگیری جان خود را از دست می‎دهند)

5- بهبود بهداشت مادران (در افریقا،‌یک زن از هر 13 زن در هنگام زایمان می‎میرد)

6- مبارزه با بیماری ایدز و ویروس آن، مالاریا و بیمارهای دیگر (40 میلیون نفر با ویروس اچ.آی.وی زندگی می‎کنند که 75% آنها در آفریقا هستند)

7- تضمین پایداری محیط زیست (1/1 میلیارد نفر به آب پاکیزه دسترسی ندارند و بیش از 2 میلیارد نفر از امکانات بهداشتی محرومند)

8- مشارکتی جهانی برای توسعه ایجاد کنند (کمکهای مالی کشورهای اهداکننده کمک از 53میلیارد دلار در سال 1990 به 51 میلیارد دلار در سال 2001 کاهش یافت)


از هشت موارد اهداف تعیین شده برای توسعه هزاره گزاره 1 و 3 و 7 و 8 به طور دقیق و مستقیم جزء کارکردهای بخش تعاون می‎باشد که تبلور آن را در اصل 44 و 43 قانون اساسی کشور می‎توان به وضوح دید و گزاره دیگر نیز به طور غیرمستقیم در اهداف بخش تعاون آمده است.

برای دستیابی به اهداف توسعه هزاره عوامل زیر مورد نیاز است:
 

• مبلغ 80 – 50 میلیارد دلار دیگر در منابع سالانه

• ثبات بین سیاستهای توسعه اقتصادی و اجتماعی

• فرابخش بودن، مشارکت همگان و انعطاف‎پذیری سیاستهای اجتماعی

• نظام مطلوب برای پایش و ارزیابی برای تضمین پاسخگویی

• هماهنگی میان تمامی شرکا و گروههای بهره‎مند

به طوریکه ملاحظه می شود موارد فوق دربرگیرنده ویژگی‎های نظام تعاونی است. برای تحقق اهداف فوق مسائل و مشکلاتی فراروی توسعه هزاره وجود دارد که از آن با عنوان کلی چالشهای بر سر راه دستیابی به اهداف توسعه هزاره یاد می‎کنیم و در موارد زیر به طور خلاصه می‎آوریم.

- حفظ زمینه‎های با رشد نسبتاً بالا = فضای بیشتر برای تجارت و سرمایه‎گذاری به ویژه از طریق تعاونی‎ها

- جلوگیری از افزایش نابرابری‎ها = اقدام سازنده برای مناطق فقیرتر، دور افتاده‎تر و یا تحت سلطه = هماهنگ‎سازی کشورهای اهداکننده کمک و مشارکت‎های دولتهای مرکزی در گسترش انواع تعاونی‎ها در بخشهای کشاورزی،‌صنعت و خدمات

- ادغام و منظور کردن اهداف توسعه هزاره در برنامه‎های ملی و محلی کاهش فقر، همچنین نظامهای برنامه‎ریزی و بودجه براساس اقتصاد مدیریت شده که شاکله، ماهیت دولت رفاه را خواهد داشت.

- فراهم آوردن شرایط برای حداکثر بهره‎بری فقرا از مزایای رشد: برنامه‎های هدفمند و حفاظت اجتماعی برای اقشار آسیب‎پذیر، زیرساختهای مناسب برای فقرا، ارتقای فناوری مناسب و نمونه‎های موفق در قالب و محتوای تعاونی‎ها

- سیاست‎های عملگرایانه در جهت فقرزدایی بیشتر

- بهبود حکومتگری مطلوب و تقویت پاسخگویی

- ایجاد روند مشارکتی، مالکیت شرکای محلی،‌ چرا که دولتها به تنهایی قادر به دستیابی به اهداف نیستند و اقتصاد بخش تعاون از طریق گروه‎های کاری تعاونی در دستیابی دولتها به اهداف نقش اساسی و مؤثری دارد. زیرا این امر با آرمانهای تعاونیها انطابق خلاق دارد و تعاونیها برای ایفای نقش سازنده تاریخی که بر عهده دارند ضمن هماهنگی با تغییرات و مهندسی ارزش در ساختارها و کارکردهای خویش می‎بایست واجد ویژگی‎های زیر شوند.

نخست: سرمایه‎گذاری در یک محیط سالم برای فعالیت بخش تعاونی را شکل دهند.

دوم: مدیریت مستقیم هزینه و خطر را در شرکتهای تعاونی به طریق علمی برعهده گیرند.

سوم: فراهم آوردن فرصتهای جدید داد و ستد در کلیه گرایشهای بخش تعاون را اجرایی سازند.

آرمانهای بین‎المللی مانند صلح، امنیت، توسعه پایدار، حقوق بشر و کاهش فقر به طور فزاینده‎ای به یکدیگر وابسته‎اند و دارای پیامدهای بسیاری برای کلیه بخشهای جامعه می‎باشند که دستیابی به آنها نیازمند راه‎حلهای پیچیده و جمعی است. گرچه دولتها دارای مسئولیت اصلی برای دستیابی به این آرمانها هستند، اما به نفع شرکتها و بنگاههای اقتصادی تعاونی است که جزیی از راه حلها باشند و این مسئولیت را بپذیرند در اینجا توضیح این نکته ضرورت می‌یابد که شرکتهای تعاونی چگونه می‎توانند در دستیابی به اهداف توسعه هزاره و توسعه پایدار مشارکت نمایند در پاسخ باید گفت که تعاونی‎ها:

• در فعالیتهای کاری اصلی خود، در محیط کار،‌در بازار و در طول زنجیره تأمین می‎توانند در تحقق اهداف توسعه مشارکت فعال نمایند.

• در سرمایه‎گذاری‎های اجتماعی و فعالیتهای بشردوستانه نقش پیشگام و پیشاهنگ را برای خویش حفظ کنند.

• در مشارکت فعال در مذاکرات و تعاملات مؤثر برای تعیین سیاستگذاریها و خط‎مشی‎های عمومی و فعالیتهای حمایتی یا طرفدارانه، زمینه‎های اجرایی و عملیاتی کردن روند دستیابی به اهداف توسعه را فراهم و شتاب آن را افزایش دهند.

مشارکت بخش تعاونی در مذاکرات مربوط به تعیین خط‎مشی‎ها و سیاستگذاری‎ها و فعالیت ترویجی یا حمایتی یکی از راه‎حلهای نیل به توسعه پایدار توسط تعاونی‎هاست که می توان در موارد زیر خلاصه کرد:

• همکاری، تعامل و مذاکره مؤثر با دولتها به منظور بهبود زیربنای اجتماعی از راه حمایت از بهبود و اصلاح کیفیت نظام‎های اقتصادی و اجتماعی. برجسته‎سازی اهمیت نظارتهای محیط زیستی و سیاستهای مالی با دولت و جامعه مدنی که رابطه تعاملی یکپارچگی میان جامعه، اقتصاد و محیط‎زیست براساس الگوهای آمایش سرزمینی از آن جمله است.

• پشتیبانی از دولتهای محلی و ملی به منظور از بین بردن رشوه و فساد، مدیریت عمومی مؤثر و ارائه خدمات،‌مقررات عادلانه و شفاف و احترام به حقوق بشر.

• کمک به افزایش توانایی جذب و نگهداری سرمایه‎های داخلی و خارجی و معنابخشی به سرمایه‎های کوچک

• پشتیبانی از بهبود سیستم دسترسی صادرات کشور به بازارهای سازمان توسعه و همکاری اقتصادی

پشتیبانی از افزایش سطح کمکهای دولتی به زیرساختهای اشتغال‎زا به طور کلی می‎شود این موارد را در بیانیه مأموریت و فعالیتهای اصلی اقتصاد بخش تعاون در گزاره زیر خلاصه نمود.

• شرکتهای تعاونی کشاورزی،‌ صنعتی و خدماتی اطاقهای تعاونی و سایر تشکلهای بخش تعاون می‎توانند نقش به ویژه مهمی در مقابله با دشواری‎های بر سر راه توسعه ایفا کنند که فراتر از حیطه، ظرفیت دولت به تنهایی می‎باشد. یک چنین اقدام دسته‎جمعی قادر به نفوذ و مشروعیت بخش تعاونی در مشارکت برای پرداختن به آرمانهای توسعه هزاره و در انتها توسعه پایداراست.

برای درک بهتر بحث رابطه تعاملی توسعه پایدار و موقعیت تعاونی‎ها از مدل زیر استفاده می‎کنیم.

امروزه رقابت بر مبنای زمان Competing against time موجب تولد مفهوم مهندسی همزمان (Con Current engineering) شده است که آثار مثبت و سودمند آن را در نمودار زیر می‎شود نشان داد.

مدل رابطه توسعه پایدار با بخش تعاون

در تحقق آنچه تاکنون مطرح شده است لازم است که تعاونی‎ها در شرایط تغییر و پرشتاب تحولات به ساز و کارهای هوشمندسازی سازمانی به منظور تبدیل شدن به شرکتهای یادگیرنده مجهز شوند و از آنها در ساختارها و کارکردهای خویش سود جویند از جمله با بهره‎گیری از مهندسی همزمان Con Current Engineering به عنوان یک استراتژی جدید و مؤثر که رفع نیازهای تعاونی‎ها، پیش‎بینی همزمان تمام عوامل مؤثر در بهبود، طراحی محصول و خدمات نقش مؤثری ایفا می‎کنند و می‎توانند هزینه‎های طراحی و تولید را به میزان قابل ملاحظه‎ای کاهش دهد استفاده کنند ضمن اینکه کارایی طراحی تا تولید، سیکل طول عمر محصول مانند قابلیت اطمینان، قابلیت کارکردی، قابلیت پاسخگویی به نیاز بازار و قابلیت رقابت با محصولات مشابه مواردی هستند که با اعمال روشهای مهندسی همزمان قابلیت تعاونی‎ها را افزایش می‎دهد و نفوذ آنها را در بازار و ورود به بازارهای جدید را تسهیل می‎کند.

وضعیت تعاونیها در ایران

با توجه به مطالب مورد بحث در این مقاله می‎توان فقر را یکی از محوری‎ترین عامل توسعه‎نیافتگی در جهان و ایران عنوان کرد زیرا در شرایط موجود نقش نابرابریهای اجتماعی را در پیدایش مشکلات و معضلات کشورهایی چون برزیل و آرژانتین به وضوح می‎شود دریافت کرد. ضمن اینکه آمارها واقعیت‎ها را به کمیت تبدیل می‎کنند آنگونه که نشان می‎دهد 17درصد بیماریها ناشی از سوءتغذیه می‎باشد و درصد بالایی از وجود آسیبهای اجتماعی چون فحشا، فرار دختران و کودکان خیابانی، رشد بیماری ایدز ریشه در نابرابریها و فقر دارد و برای برون‎رفت از چنین وضعیتی مؤثرترین و کارآمدترین راه همانا بالا بردن قدرت خرید مردم از طریق فراهم کردن فرصتهای جدید اشتغال، داد و ستد و تولید است.

ایجاد اشتغال مولّد به ویژه برای نسل جوان و در این میان با اولویت فارغ‎التحصیلان دانشگاهی که سالانه حدود 300،000 نفر از آنها از دانشگاههای کشور فارغ‎التحصیل می‎شوند به ویژه از طریق گروه‎های تعاونی کار ضرورت دارد، چه باید کرد؟ برای پاسخگویی به این سؤال ابتدا بخش تعاون را براساس نوع گرایشهای آن طبقه‎بندی می‎کنیم و سپس کارکردهای اشتغالزایی هر یک را مورد بررسی قرار می‎دهیم تا مشخص شود اثربخشی، کارایی وبهره‎وری در ایجاد اشتغال مولد از طریق تعاونی‎ها چه میزان می‎باشد. همانطوریکه قبلاً اشاره شد با گسترش تعاونی‎های مصرف بدون ورود به ساز و کارهای پولی و مالی می‎توان برای اعضا قدرت خرید جدید ایجاد کرد و به تعبیری بهتر با تعدیل در ضریب انگل و کاهش هزینه سبد خانوار قدرت خرید را تقویت کرد.

بنابراین تعاونی‎ها هم در بعد کمّی توسعه با اشتغالزایی و هم در بعد کیفی آن رفاه اجتماعی با افزایش مشارکت فعال و اختیاری و باز تولید دموکراسی اجتماعی می‎توانند در برون‎رفت از توسعه نیافتگی نقش مثبت و سازنده داشته باشند که کشورهای اسکاندیناوی، هند، مصر، چین و بسیاری از کشورها که در ابتدای بحث موقعیت تعاونی‎ها در این کشورها آورده شد مبین این واقعیت هستند.

حال برمی‎گردیم به انواع گرایش‎ها وکارکردهای اشتغالزایی هر گرایش با توجه به ویژگیهای اقتصادی و اجتماعی کشور

انواع گرایش‎های تعاونی در ایران به شرح زیر طبقه‎بندی شده است:

1. تعاونی‎های کشاورزی

2. تعاونی‎های صنعتی

3. تعاونی‎های معدنی

4. تعاونی‎های خدماتی

5. تعاونی‎های مسکن

6. تعاونی‎های فرش دستباف

7. تعاونی‎های تأمین‎کنندگان نیاز تولیدکنندگان

8. تعاونی‎های تأمین‎کننده نیاز مصرف‎کننده

9. تعاونی‎های اعتبار

10. تعاونی‎های حمل و نقل

11. تعاونی‎های چندمنظوره

12. تعاونی‎های فرااستانی

که به دلیل کمی مجال در این مقاله به آثار توسعه بخش تعدادی از آنها به ویژه در اشتغال‎زایی می‎پردازیم.

الف: تعاونی‎های کشاورزی

همانطوری که در بحث‎های قبلی آورده شد تعامل و ارتباط هماهنگ بین بخش صنعت و بخش کشاورزی لازمه توسعه پایدار است و بدون رشد صنعت امکان توسعه در بخش کشاورزی میسر نمی‎شود و بالعکس بدون بخش کشاورزی رشد یافته توسعه صنعت با وقفه‎ها و تنگناهای اساسی مواجه می‎گردد زیرا توسعه صنعت به رشد بازارهای داخلی نیاز دارد و رشد بخش کشاورزی زمینه‎های لازم برای قدرت خرید محصولات بخش صنعتی را در بازارهای روستایی فراهم می‎سازد که کماکان بیش از 40درصد جمعیت کشور را درخود جای می‎دهند.

برای توسعه بخش کشاورزی تاریخ تحولات اقتصادی و اجتماعی در کشورها نشان می‎دهد که تعاونی‎های کشاورزی و روستایی از مهمترین اهرمهای توسعه این بخش می‎باشند چه در زمینه عمقی کردن کشت یعنی برداشت بیشتر از واحد سطح چه در حوزه یکپارچه‎سازی اراضی و چه بهره‎گیری از قاعده اعداد بزرگ در خریدهای کلی و اقدام گروهی که قیمت واحد خرید را کاهش داده و هزینه‎های حمل و نقل و بالاسری را به نحو چشم‎گیری کم می‎کند و اثربخشی تلاش جمعی در مراحل کاشت و داشت و برداشت و مبارزه با بیماریها و آفات نباتی را افزایش می‎دهد و چه در تأمین منابع لازم برای مراحل آماده‎سازی زمین تا برداشت محصول از طریق دادن نقش اقتصادی به سرمایه‎های کوچک همه و همه بیانگر حقانیت اثربخش توسعه روستایی از طریق تعاونی‎هاست که با محدود کردن هزینه‎های مصرفی به آزادسازی منابع مولد برای سرمایه‎گذاری کمک می‎کند.

یکی از اندیشمندان بزرگ اقتصادی (تودارو) معتقد است که توسعه ملی منوط به توسعه روستایی است و توسعه روستایی نیز به پیشرفت کشاورزی زارعین کوچک بستگی دارد ضمن اینکه بین بخش روستایی و بخش شهری توسعه، هماهنگی می‎بایست برقرار شود.

رابینسون از دیگر متفکران و اندیشمندان توسعه معتقد است که قرار گرفتن صنعت در خدمت کشاورزی از طریق ایجاد تشکل‎های مشارکتی تعاونی و با نوعی از مالکیت جمعی (Joint cooperative farming) نوع هندی که بومی شده آنرا یکپارچه‎سازی اراضی می‎گویند موجبات مکانیزاسیون را در بخش کشاورزی را فراهم می‎سازد گرچه مکانیزاسیون باعث آزاد شدن نیرو از بخش کشاورزی می‎شود ولی به دلیل بالارفتن میزان تولید برای دستیابی به بازارهای جدید داخلی و خارجی موجبات رشد اشتغال می‎گردد و آمار موجود نشان می‎دهد که تا 30/7/83 تعاونی‎های کشاورزی با تعداد 8230 شرکت تعاونی میزان 147،318 نفر اشتغالزایی داشته است که در این آمار تعاونی‎های روستایی و کشاورزی که در حوزه عملکرد و سیاستگزاریها و برنامه‎ریزیهای وزارت جهاد کشاورزی است لحاظ نشده است.

ب: تعاونی‎های صنعتی

این بخش به عنوان یکی از محوری‎ترین تعاونی‎ها که هم‎پوشی و هم‎کوشی فراوانی با تعاونی‎های کشاورزی دارد با توسعه آنها براساس آمایش سرزمینی و در رشته‎های صنایع کوچک، صنایع دستی، صنایع تبدیلی و تکمیلی می‎توان فقط در تعاونی‎های صنایع تبدیلی از هدر رفتن بیش از سی و سه درصد محصولات باغی و جالیزی یعنی حدود 20 میلیون تن محصول جلوگیری به عمل آورد و ضمن اشتغال‎زایی، هم قدرت خرید برای گروههای شغلی جدید ایجاد ‎کرد و هم با تبدیل شدن محصولات به فرآورده‎های قابل نگهداری و مصرف در زمانهای آینده به توان مالی تولیدکنندگان کمک نمود و ارزش افزوده برای آنها فراهم ساخت.

تعاونی‎های صنعتی ضمن ایجاد امکانات لازم برای اشتغال نیروهای آزادشده از بخش کشاورزی امکان اشتغال‎زایی را در فضای بومی منابع انسانی سرریز فراهم می‎سازد و از مهاجرت بی‎رویه و رشد حاشیه‎نشینی و گسترش گتوهای شهری می‎کاهد. زیرا هر مهاجری که برای گریز از فقر و بیکاری و گرسنگی وادار به مهاجرت می‎شود با خود سه پیام دارد:

1- معترض است، 2- ناراضی است و 3- هنجار شکن است؛ که عوامل فوق تحت تأثیر عملکردهای اجتماعی و اقتصادی پیدایش و تشدید می‎شود و در این فرایند هم بخش بزرگی از مهاجران دچار انواع آسیبهای اجتماعی می‎شوند و همه هزینه‎های اجتماعی زیادی را به بودجه جامعه تحمیل می‎کنند که نتیجه آن توقف و یا کندی برنامه‎های توسعه‎ای می‎شود زیرا برای توسعه باید تولید کرد و محصولات تولیدی را فروخت بنابراین باید مشتریان پول داشته باشند تا خرید کنند به فقرا نمی‎توان چیزی فروخت و تعاونی‎ها راه‎حل برون‎رفت از این وضعیت هستند و برای توسعه نیاز به تسهیلات دارند ولی با تمامی مسائل و مشکلات و کاستی‎هایی که برای تأسیس و راه‎اندازی تعاونی‎های صنعتی وجود دارد کماکان تا مهر سال 83 حدود 4133 تعاونی صنعتی در کشور فعال است و بیش از 100هزار شغل ایجاد کرده است ذکر این نکته لازم است که متولیان قانونمندسازی تعاونی‎ها باید به این ایقان دست یابند که مراحل پیچیده و بغرنج اداری را برای داوطلبان و متقاضیان راه‎اندازی تعاونی‎ها هموار سازند و یا کاستن از مراحل چرخه اداری در سرعت‎گیری فرایند از تصمیم تا تأسیس تعاونی‎ها کمک کنند این اصل حقوقی را که باید قاضی قانون را به نفع متهم تفسیر و برداشت کند در مورد داوطلبان تأسیس تعاونی‎ها نصب‎العین قرار دهیم به ویژه که این گروه متهم نیستند بلکه کارآفرینانی هستند که آنچه می‎آفرینند در این مملکت می‎ماند و به اشتغال و توسعه کشور کمک می‎کند.

استفاده از صنایع کوچک در توسعه کشورها را می‎توان در برنامه‎های توسعه بسیاری از کشورهای آسیایی، آفریقایی، اروپایی و از جمله چین مشاهده کرد بخش بزرگی از روشها و الگوهای این کشورها را می‎توان در ایران بومی کرد و در شکل و ماهیت تعاونی‎ها مورد بهره‎برداری قرار داد تسخیر بازارهای جهانی توسط چین که جنس مشابه ولی با کیفیت بالاتر را با تحمل هزینه‎های حمل و نقل و عوارض و حقوق گمرکی زیاد به مراتب ارزانتر از تولیدات داخلی کشورها عرضه می‎کند و رضامندی مشتریان را نیز فراهم می‎سازد باید در این قبیل ساز و کارهای بهره‎گیری از نیروهای فعال مشارکت‎جو و روشها و تکنیکهای فعالیتهای تعاونی جستجو کرد.

نقش تعاونی‎های اعتباری و پس‎انداز و بانکهای تعاون در تأمین منابع پولی و مالی برای توسعه کشورها

1. از سال 1960 تا 1986 تعداد اعضای تعاونی‎های مالی و اعتباری در جهان 350 درصد رشد داشته است.

2. از سال 1972 تاکنون تعداد تعاونی‎های اعتبار سالانه 15درصد رشد داشته است و دارایی آنها 16درصد افزایش نشان می‎دهد.

3. در سال 1997 شورای جهانی اتحادیه اعتبار WOCCU به تنهایی رقمی معادل 34،839 اتحادیه اعتباری با حدود 96 میلیون نفر عضو در 28 کشور آفریقایی، 11 کشور آسیایی، 3 کشور در اقیانوسیه، 13 کشور عربی،‌16 کشور آمریکای جنوبی و مرکزی و 5 کشور آفریقای شمالی و اروپایی را در عضویت داشته است.

4. 100درصد جمعیت در جمهوری دومینیکن و 44درصد در ایرلند، 36 درصد در آمریکا، 22 درصد در کانادا عضو تعاونی‎های اعتباری می‎باشند (نهضت دژاردن)

5. نهضت دژاردن که یک بانک تعاون است در 80 سال پیش در ایالت کبک کانادا شروع به کار کرده و اکنون 4 میلیون عضو دارد.

6. با توجه به موفقیت بانکهای تعاونی و بیمه در بریتانیا، استرالیا، نیوزلند و... تمام بانکهای دولتی فرانسه با مجموع 18 میلیون نفر مشتری در سال 1999 ساختار حقوقی خود را به صورت تعاونی تبدیل وضعیت داده‎اند در نتیجه این اقدام امکان خرید و فروش سهام به ارزش 5/2 میلیارد دلار آمریکایی را برای اعضا فراهم کرده‎اند.

7. در رومانی در سال 1989 حدود 4 میلیون نفر یعنی 20 درصد کل جمعیت کشور عضو تعاونی‎های اعتبار و پس‎انداز بوده‎اند.

8. در بریتانیا طی سال 1994 حدود 6 میلیون نفر عضو طرحهای بیمه تعاون بوده‎اند و تعاونی‎های بیمه اروپا در این زمان 11درصد افزایش یافته است.

9. در گسترش تعاونی‎های اعتبار و پس‎انداز جمهوری کره مقام اول را داشته است این کشور در سال 1998 تعداد 2/5 میلیون نفر عضو تعاونی‎های اعتباری و پس‎انداز با سرمایه‎ای معادل 4/1 میلیارد دلار آمریکا داشته است.

10. در هند 43درصد اعتبارات بخش کشاورزی توسط تعاونی‎های اعتبار و پس‎انداز تأمین می‎شود.

11. در ایران تا پایان مهرماه سال 83 تعداد 1500 تعاونی اعتبار تشکیل شده است این تعاونی‎ها حدود 427 میلیارد ریال سرمایه و حدود 4800 مورد اشتغالزایی داشته‎اند با توجه به نقش تعاونی‎های اعتبار و بانک تعاونی در زمینه جمع‎آوری منابع مالی تعاونی‎ها و تمرکز آن در صندوق مشترک تأسیس و راه‎اندازی بانک تعاونی ضرورتی اساسی دارد زیرا که تأمین مسکن به ویژه برای نسل جوان تا حدود زیادی ملازمه با تشکیل بانک تخصصی این بخش یعنی بانک تعاون دارد.

همانطوریکه در بالا اشاره شد بانک‎های دولتی فرانسه با مجموع 18 میلیون نفر مشتری در سال 1999 ساختار حقوقی بانکها را به صورت تعاونی تبدیل کرده است ولی این امر در ایران هنوز در نحوه و چگونگی انطباق شیوه‎های بانکهای تعاونی با دستور‎العمل‎های بانک مرکزی متوقف مانده ‎است. این امر پذیرفتنی نیست که بخش خصوصی که به حق هم باید نهادهای تقویت‎کننده خود را داشته باشد دارای بانکهای متعدد باشد و بخش تعاون اقتصاد کشور که بر پایه اصل حقوقی الاقرب بالاقرب که در اصل 43 و 44 آمده است باید از موقعیت بهتری برخوردار شود هنوز دارای بانک تخصصی خود نباشد.

البته این بخش از مسائل را از طریق ماتریس "Swot" در تحلیل ضعفها و قوتها و تهدیدها و فرصتهای فراروی بخش تعاون اقتصاد کشور تقدیم خواهم کرد. ضمن اینکه سیاست اشتغالزایی از طریق وام‎های 3 میلیون تومانی که برای اشتغال 300،000 نفر در سال از طریق وزارت کار تخصیص می‎یابد، یعنی مبلغ 900 میلیارد تومان چنانچه این مبلغ از طریق تشکلهای تعاونی به ویژه در میان فارغ‎التحصیلان دانشگاهی عمل شود اثربخش خواهد بود وگرنه با همه حسن نیتی که در متولیان این امر وجود دارد تقسیم این مبلغ که در ارقام بزرگ نقش اقتصادی مهمی دارد به اجزای ریز عملاً آن را از ماهیت اقتصادی خارج ساخته، کم‎اثر و یا بی‎اثر می‎سازد لذا با استفاده از قانون اعداد بزرگ می‎شود این مبلغ را با تزریق در بانکهای اعتباری تعاونی معنادار کرد و به آن نقش اقتصادی مؤثر بخشید.

ج: تعاونی‎های مسکن

تعاونی‎های مسکن در سه حوزه تولیدی، مصرفی و خدماتی مسکن می‎توانند نقش بسیار مهم و اساسی در اشتغال‎زایی و در فرایند تأمین مسکن‎های ارزان قیمت ایفا نمایند تجمع مهارت‎ها و تخصص‎های دارندگان پیشه‎های ساخت و ساز در گروه‎های تعاونی کار این توانمندی را به آنها می‎دهد که در مناقصات شرکت کرده و به عنوان مجموعه نیروهای تخصصی بخشی از فعالیتهای پیمانکاری را در اختیار خود قرار دهند ضمن آنکه به تجمعات ناخوشایند این قبیل از نیروهای کیفی کار در میادین و چهارراه‎های شهرهای بزرگی چون تهران پایان داده می‎شود و با ساماندهی آنها در مناطق شهرداری‎ها و صدور برگ هویت شغلی برای آنها زمینه بهره‎گیری از خاصیت Synergy در فعالیتهای ساخت و ساز را در میان این گروههای کاری فراهم ساخت این تجربیات در کشورهای اروپایی به کار گرفته شده است و نقش بسیار مهمی در اشتغال‎زایی و ساخت و سازهای آن کشورها داشته است از جمله در ایتالیا این گروههای تعاونی کار در فعالیتهایی چون ساخت راه آهن و اتوبانها نیز مشارکت فعال دارند.

ارتباط خلاق میان تعاونی‎های نیازمندان به تأمین مسکن با تعاونی‎های تولیدکنندگان مسکن می‎تواند زمینه‎های تولید انبوه مسکن ارزان قیمت و با کیفیت بالاتر را در جامعه فراهم کند و از طریق تعاونی‎های خدمات مسکن نیز امور نگهداری و تعمیرات و خدمات پس از تحویل "Maintenance" مسکن پی‎گیری شود.

تعاونی‎های مسکن در واقعیت امر در تأمین سرپناه و مسکن ارزان قیمت برای قشرهای کم‎درآمد بسیار مؤثر می‎باشند زیرا تعاونی‎های مسکن با تجمع سرمایه‎های کوچک افراد برای تأمین مسکن توانایی خرید زمینهای با متراژ بزرگ را با قیمت بسیار ارزان‎تر از اشل کوچک آن به دست می‎آورند که بالطبع به دلیل نبود و یا کمبود تقاضا برای خرید زمینهای بزرگ، تعاونی‎ها را قادر می‎سازد از این خاصیت هم‎کوشی بهره‎مند شوند، گرانترین منبع بخش تأمین مسکن را به قیمت بسیار مناسب برای اعضای خود تهیه نمایند این یک اصل پذیرفته شده در معاملات زمین است که هر چه قطعه بزرگتر است قیمت واحد زمین کمتر می‎شود و گاهی قیمت واحد آن تا نصف تا یک سوم قطعات کوچک تنزل می‎یابد.

ضمن آنکه نیاز به مسکن در ایران با توجه به جوانی جمعیت و پرزایی ناشی از دهه شصت که آثار آن لااقل تا 80 سال آینده به صورت تقاضای متراکم در زمینه اشتغال و کار و مسکن وجود خواهد داشت سالانه به حدود 700،000 واحد مسکن و یک میلیون شغل نیاز می‎باشد که از تبدیل آن به بحران جلوگیری شود.

مطالعات ما نشان می‎دهد که به ازاء هر واحد مسکونی 60 متری حدود 5/2 شغل مستمر و پایدار مستقیم و 3/0 شغل پایدار و مستمر ولی غیرمستقیم ایجاد می‎شود به تعبیری دیگر در هر ساخت و ساز 60 متری برای تعداد 8/2 نفر شغل ایجاد می‎شود. ضمن اینکه در بهترین شرایط بخشهای دولتی و خصوصی قادر به پاسخگویی به 50 درصد این نیازها می‎باشند بنابراین توسعه تعاونی‎های مسکن، راه برون‎رفت از این معضل می‎باشد که به نحو علمی و با ایجاد تسهیلات در امور آنها از تصمیم تا تشکیل این قبیل تعاونی‎ها، راه را برای تأمین مسکن ارزان قیمت و تأمین بخشی از اشتغال را برای می توان جامعه فراهم کرد.

تخصیص منابع ارزان قیمت (وام) و اقساط بلندمدت که در پاره‎ای از کشورها اقساط را در طی 40 تا 45 سال دریافت می‎کنند باعث می‎گردد که توانایی بازپرداخت نیازمندان به مسکن با دریافتی آنها تناسب پیدا کند. و از سویی طبیعی است که این نوع فعالیتها نیاز به بانک تخصصی خود دارد تا اعضای تعاونی در تأمین منابع مورد نیاز به بانک متعلق به خود مراجعه داشته باشند و از سرعت و سهولت بیشتری در مراحل و چرخه امور بهره‎مند شوند برای جلوگیری از طولانی شدن بحث به همین میزان اکتفا می‎کنم ولی چنانچه متولیان امور در این زمینه راغب باشند طرح کاملاً اجرایی آن وجود دارد و به طور رایگان در اختیار قرار گیرد.

در پایان جهت روشن شدن موقعیتهای تعاونی‎های مسکن در ایران جدول فعالیت آن را تا پایان مهرماه سال 83 به سمع و نظر عزیزان می‎رسانم و تأکید می‎شود که پتانسیل و ظرفیت ساخت و سازهای تعاونی‎های مسکن در ایران بسیار بالاتر از ارقام آورده شده می‎باشد و با کمی اندیشه و برنامه‎ریزی می‎توان به معضل مسکن توسط تعاونی‎های مسکن پایان بخشید ضمن اینکه با فعال شدن بخش ساخت و ساز بیش از 450 زیربخش دیگر نیز فعال می‎شوند و در نوعی بهم‎افزایی به افزایش اشتغال در کشور و به تبع آن زمینه‎های توسعه کشور هم از طریق تأمین مسکن و هم رونق زیربخشهای وابسته به امور مسکن کمک می‎شود.

با این حال تا پایان مهرماه سال 83 تعداد 5914 تعاونی با سرمایه 1287 میلیارد ریال حدود 114 هزار شغل ایجاد کرده‎اند.


نقاط قوتS


نقاط ضعفW

1. وجود وزارت تعاون

2. وجود سابقه تاریخی در فعالیت تعاونی

3. وجود بیش از 70 هزار تعاونی با گرایشهای مختلف

4. وجود بانکهای اطلاعاتی نسبتا جامع در امور تعاونیها

5. وجود مراکز آموزشی متعدد در امور تعاونیها

6. وجود جغرافیای متنوع سرزمینی و اقلیمی

7. وجود ظرفیت فراوان در بخش کشاورزی صنایع کوچک و متوسط و منابع دریایی


1. ضعف و یا عدم باور به بخش تعاون در بخشی از حاکمیت

2. نبودن بانک تخصصی برای تعاونیها

3. بروکراسی گسترده و تعدد مراکز تصمیم گیرنده برای تامین تعاونیها

4. عدم هم پوشی و هم کوشی مناسب میان نهادهای متولی تعاونیهای شهری و روستایی

5. تحمیل هزینه های اضافی به بخش تعاون نسبت به بخش خصوصی

6. نبودن شرایط مساوی برای استفاده از منابع تخصیصی

7. وجود اقتصاد زیر زمینی با قدرتی حدود 35 درصد پوشش

8. نارسایی در قانون اقتصاد بخش تعاون

فرصتهاO

استراتژیSO


استراتژیWO

1. وجود فارغ التحصیلان فراوان دانشگاهی در رشته های گوناگون

2. وجود بیانیه ماموریت قوی در قانون اساسی

3. تلاش کشور برای ورود به WTO

4. علاقه مندی در بخشی از حاکمیت به اقتصاد بخش تعاون

5. وجود جمعیت جوان 35 میلیون جمعیت زیر 30 سال



تشکیل گروههای تعاونی کار در بخشهای، کشاورزی صنعت وخدمات به ویژه از فارغ التحصیلان دانشگاهی


ارتباط مستمر و پیگیر با نیروهای اثرگذار در زمینه تسریع و تسهیل امور توسعه تعاونیها

تهدیدهاT


استراتژیST


استراتژیWT

1. خاص گرایی در جهت تجزیه تعاونیها در نهادهای مختلف

2. خارج ساختن تعاونیها از اصول جهانی

3. تبلیغات سوء و گسترده در مورد تعاونیها

4. گرایش به حذف بخش تعاون در بخشی از حاکمیت

5. عدم اشراف کامل متولیان بخش تعاون به امور تعاونیها

6. نارسایی های آموزشی در رشته اقتصاد بخش تعاون



1. گسترش آموزشهای رسمی و ترویجی کاربردی

2. اطلاع رسانی گسترده در امور تعاونیها


1. ساده کردن روند تشکیل تعاونیها

2. نهادهای پولی و مالی ذیربط در امور تعاونیها


[1] World Trade Organization



فهرست منابع فارسی

1) زاهدی محمد جواد 1382 توسعه و نابرابری تهران انتشارات مازیار

2) قره باقیان مرتضی 1372 اقتصاد رشد و توسعه جلد اول و دوم تهران نشر نی

3) هریسون دیوید 1372 جامعه شناسی نوسازی و توسعه ترجمه علیرضا کلدی تهران ناشر دانشگاه علوم بهزیستی

4) هسلبین فرانسیس و همکاران 1380 سازمان فردا جلد اول ترجمه فضل الله امینی تهران ناشر موسسه نشرفردا

5) ا.پ تیرل وال 1378 رشد و توسعه ترجمه منوچهر فرهنگ و فرشید مجاور حسینی تهران وزارت ارشاد

6) همتی فریده و همکار 1380 سیاست اجتماعی گردآوری و ترجمه محمد تقی جغتایی و فریده همتی تهران ناشر دانشگاه علوم بهزیستی

7) سازمان مرکزی تعاون کشور 1370 تعاون در کشورهای در حال رشد سازمان مرکزی تعاون کشور تهران سازمان مرکزی تعاون کشور نشریه 107

8) سازمان مرکزی تعاون کشور 1348 تعاون در بازار اقتصادی اروپا سازمان مرکزی تعاون کشور تهران

9) هربرت سلمان 1349 نهضت تعاون ترجمه سازمان مرکزی تعاون کشور

10) علی زاده غلامرضا 1382 سازماندهی و مدیریت در تعاونی ها ( جزوه درسی ) تهران دانشگاه آزاد اسلامی

11) دفتر آموزش و ترویج وزارت تعاون نهضت تعاون در منتخبی از کشورهای جهان دفتر آموزش و ترویج تهران

12) سازمان مرکزی تعاون شرکتهای تعاونی وضع فعلی و آینده آنها سازمان مرکزی تعاون کشور تهران

13) بوکانان والیس راههای پیشرفت اقتصادی ترجمه فرهودی تهران

14) علی زاده غلامرضا 1374 صنایع تبدیلی راهی برای توسعه روستایی تهران فصلنامه تعاون کشاورزی و روستایی

15) جیمز میجلی 1378 رفاه اجتماعی در جهان ترجمه محمد تقی جغتایی تهران دانشگاه علوم بهزیستی

16) مایرون ویز 1355 نوسازی جامعه ترجمه مقدم مراغه ای و همکاران تهران ناشر شرکت سهامی کتابهای جیبی با همکاری انتشارات فرانکلین

17) علی زاده غلامرضا 1371 سیر تحول تعاونی ها در ایران و جهان ( جزوه درسی ) تهران دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی

18) فریبرز رئیس دانا و همکاران 1379 فقر در ایران تهران دانشگاه علوم بهزیستی

19) دفتر اطلاعات و آمار 1383 گزارش کلان تعاونی ( CD ) تهران انتشارات وزارت تعاون

20) علی زاده غلامرضا 1377 تامین اجتماعی تهران انتشارات موسسه کار و تامین اجتماعی

21) پیام آبادگران 1382 انجمن شرکتهای ساختمانی تهران انجمن شرکتهای ساختمانی

22) ماهنامه اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی تعاون سالهای 1381-1382 و 1383

23) طالب مهدی اصول و اندیشه های تعاونی 1378 تهران دانشگاه تهران

24) علی زاده غلامرضا تعاونی های بیوگاز راهی برای توسعه روستایی 1377 سخنرانی تهران سازمان انرژی اتمی

25) زاهدی اصل محمد مبانی رفاه اجتماعی 1380 تهران دانشگاه علامه طباطبایی

26) موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی اقتصاد ایران 1371 تهران موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی

27) هاپکینز اصول تعاون ؟؟13 تهران وزارت تعاون

28) جهاد سازندگی توسعه روستا و مشارکت مردمی 1369 تهران جهاد سازندگی استان خراسان

29) روستا و توسعه برگزیده مقالات شماره اول / دی ماه 1369

30) نشریات دفتر مشارکتهای مردمی جهاد سازندگی ( استفاده آزاد )

31) نشریه فصلنامه حرکت دهندگان

فهرست منابع انگلیسی



1. Millennium Declaration in sustainable development

2. What is a Co-op ? centerforcoops@vcdaris.edu

3. http://www.wisc.edu/uwcc

4. http://www.wisc.edu/uwcc/info/pubs/schaars.htn

5. www.coop.org

6. The international cooperative banking association